Wiara została opisana w Hbr. 11:1 rzeczownikiem hypostasis (G5287), który, choć w tekście oryginału występuje tylko raz, w tłumaczeniach jest zwykle rozbijany na dwa elementy, czego dobrym przykładem jest wersja Biblii Gdańskiej, gdzie hypostasis jest jednocześnie gruntem i dowodem. Słowo to jest dość niejednoznaczne i tłumaczone na wiele różnych sposobów. W Biblii Tysiąclecia przeczytamy np. o poręce i dowodzie, w przekładzie Nowego Świata o oczekiwaniu i przejawie, a w Biblii Poznańskiej o przekonaniu i świadectwie. Dlatego dla jasności tego, co rzeczywiście zostało napisane, proponuję rozpocząć komentarz do Hbr. 11:1-3 od odwołania się do tekstu interlinearnego. Czytamy: "Jest zaś wiara (co do) obiecywanych przez nadzieję ufnością [hypostasis], (na) sprawy argumentem nie widziane. (2) Przez tę bowiem otrzymali świadectwo starsi. (3) (Dzięki) wierze zauważamy, że wydoskonalone być wieki słowem Boga, ku (temu) (że) nie z ukazywanych widziane stać się" (GP).
Sprawy obiecywane przez nadzieję i argumentem nie widziane
W powyższej definicji wiary kluczowe są dwa elementy: czym jest hypostasis i co jest jej przedmiotem. Otóż przemiotem są dwa rodzaje spraw: 1) obiecywane przez nadzieję i 2) argumentem nie widziane. Pierwsza kategoria nie wymaga szczególnego omówienia. Nadzieja jest tam, gdzie jest przyszłość, ktora ma przynieść (spodziewane) wydarzenia. Bóg dał Abrahamowi i jego potomkom określone obietnice związane z przymierzem, które miały się spełnić w jak się okazało, dalekiej przyszłości. Wiara przodków była zatem hipostazą tych spraw, dzięki której "otrzymali chlubne świadectwo" (Hbr. 11:2 UBG).
Druga kategoria spraw, które są przedmiotem hypostasis, to sprawy argumentem nie widziane. Greckie blepō (G0991) może oznaczać zarówno widzenie okiem fizycznym, jak i okiem umysłu (zrozumienie). Rzeczownik elegchos (G1650) tłumaczony jako 'argument' oznacza dowód (sposób, w jaki teza jest sprawdzana). Pojęcie dowodu może dotyczyć świata fenomenalnego (wówczas dowód jest eksperymentem fizycznym, chemicznym, etc.) oraz świata duchowego (dowód logiczny). "Sprawy argumentem nie widziane" opisują zatem ten obszar prawdy, którego istnienie nie sposób wywieść na drodze eksperymentu przyrodniczego.
O tym bezpośrednio mówi Paweł w Hbr. 11:3 - "(Dzięki) wierze zauważamy, że wydoskonalone być wieki słowem Boga, ku (temu) (że) nie z ukazywanych widziane stać się" (GP). Wieki zatem, pisze apostoł, stają się widziane "nie z ukazywanych", ponieważ wydoskonalone są słowem Boga. Innymi słowy, niezmienne prawa Najwyższego poznajemy po tym, w jaki sposób manifestują się w widzialnym porządku. I choć przez zmysły dociera do nas tylko część informacji o tym, jak wygląda świat, to "dzięki wierze zauważamy", jakie Boskie prawa nim rządzą. Wiara jest wpływem świętego ducha Bożego (1 Kor. 12:3), o którym nasz Pan mówi, że "wprowadzi was we wszelką prawdę" (Jn. 16:13 UBG). Dlatego Paweł pisze, że "dzięki wierze zauważamy". Źródłem prawa jest Bóg. Jeśli w braku wiary nie rozpoznajemy Boga, który jest źródłem porządku wszechświata, trudno, abyśmy właściwie mogli rozpoznawać sens tych praw.
Wiara jako hipostaza
Podsumowując zatem powyższe, przedmiotem hypostasis są dwa rodzaje spraw: 1) przyszłe zdarzenia, których się spodziewamy i 2) uniwersalne zasady kształtujące porządek rzeczy na przestrzeni czasu (wieki). Samo hypostasis znaczy "to, co jest pod spodem" i jest terminem związanym z opisem natury Absolutu. W filozofii greckiej Absolut emanuje byty niższe. I tak Intelekt jest hipostazą (pochodną) Absolutu; dusza jest hipostazą Intelektu; świat zmysłowy jest hipostazą duszy. Hipostaza jest zatem zarówno emanacją bytu wyższego, jak i gruntem (podstawą) istnienia bytu niższego. Warte zauważenia jest, że choć emanacja możliwa jest dzięki energii wypływającej z wyższego źródła, to forma bytu na niższym szczeblu zawsze jest mniej doskonała od formy posiadanej przez Intelekt.
Ten podwójny sens hypostasis wykorzystuje apostoł Paweł do opisania w Hbr. 11:1-3 natury wiary. Hipostaza jako emanacja dotyczy spraw 'argumentem nie widzianych'. Wcześniej pisałem, że nie mamy zmysłowego dostępu do praw, które rządzą porządkiem świata. Możemy jedynie obserwować ich realizację na przestrzeni czasu i na tej podstawie wywodzić ich treść. Otrzymujemy jednak narzędzie, dzięki któremu możemy rekonstruować obraz Boskich praw: "miłość Boga jest rozlana w naszych sercach przez Ducha Świętego, który został nam dany" (Rzym. 5:5 UBG). Agape jest miłością prawdy. Wlewana jest w nasze serca (nie w umysły), ponieważ sama w sobie nie posiada treści, ale uzdalnia jej odbiorców do właściwego odczytywania znaczeń, które kryją się za światem fenomenalnym. W tym sensie duch wprowadza wierzących we wszelką prawdę (Jn. 16:13 UBG).
Duch, który bada głębokości Boże, rozwija w wybranych znajomość rzeczy duchowych, których człowiek fizyczny swoim fizycznym okiem dostrzec nie jest w stanie (1 Kor. 2:9-16). W tym sensie obraz prawdy, jaki rozwijamy w umyśle, jest emanacją praw duchowych, które rządzą światem materialnym. Jest odbiciem rzeczywistości duchowej w lustrze naszej świadomości, choć tylko przybliżonym. Informacji o niej nie uzyskujemy bezpośrednio poprzez zmysły, ale dzięki duchowi prawdy, który organizuje posiadane dane zmysłowe. Pisałem na ten temat w komentarzu do Jn. 18:38:
Duch jest tym, który pozwala zorganizować chaos informacji w system. Nadać określony sens informacjom i uporządkować je w sposób logiczny (w którym coś z czegoś wynika, coś do czegoś prowadzi). Wynikiem takiej operacji ducha ma być uzyskanie obrazu świata takim, jakim on jest ... Podstawową przesłanką Nowego Testamentu jest możliwość uzyskania obrazu rzeczywistości w ww. aspekcie zgodnego ze stanem faktycznym, to znaczy jesteśmy w stanie poznać prawa Boskiego porządku świata i jesteśmy w stanie je stosować. Warunkiem jednak jest posiadanie ducha prawdy (woli jej poznawania i stosowania), który z kolei jest darem Boga dla wybranych wierzących w Jezusa Chrystusa.
Hipostaza jako emanacja odpowiada zatem pojęciu wiary rozumianej jako przekonanie - nie naiwna łatwowierność, ale logiczny i odpowiadający prawdzie obraz duchowego porządku, który uzyskujemy dzięki działaniu Boskiej miłości prawdy w nas. Greckie pistis (G4102) oznacza jednak nie tylko przekonanie, ale i zaufanie - zdolność do działania na postawie przekonania. Taka wiara jest hipostazą w znaczeniu podstawy dla spraw "obiecywanych przez nadzieję" (Hbr. 11:1 GP). Podstawy, czyli warunku, który musi zaistnieć, aby ziściła się nadzieja. "Uwierz w Pana Jezusa Chrystusa, a będziesz zbawiony" (Dzieje 16:31 UBG). Biblijne zbawienie, które obejmuje zmartwychwstanie do chwały Boskiej natury, wymaga nie tylko przekonania, ale przede wszystkim wykonywania - podążania wąską drogą służby dla Ewangelii na wzór Jezusa Chrystusa (Mt. 7:13,14; 1 Pt. 1:3,4).
Istotne obietnice zostały także złożone przez Boga wiernym Starego Testamentu. Podstawą ich spełnienia było jednak nie tylko przekonanie, ale konkretne, ofiarne działanie. "Czy Abraham, nasz ojciec, nie został usprawiedliwiony z uczynków, gdy ofiarował Izaaka, swego syna, na ołtarzu? (22) Widzisz, że wiara współdziałała z jego uczynkami i przez uczynki wiara stała się doskonała. (23) I tak wypełniło się Pismo, które mówi: Uwierzył Abraham Bogu i poczytano mu to za sprawiedliwość, i został nazwany przyjacielem Boga. (24) Widzicie więc, że człowiek zostaje usprawiedliwiony z uczynków, a nie tylko z wiary" (Jak. 2:21-24 UBG). Ponieważ Abraham i inni wierni działali z pełnym zaufaniem w obietnice Boże, ich wiara stała się podstawą do spełnienia tych obietnic, a oni sami "Przez nią ... otrzymali chlubne świadectwo" (Hbr. 11:2 UBG).