Spłodzenie z ducha czy zrodzenie z ducha? Jeśli jedno i drugie, jakie są ich właściwe znaczenia? A jeśli używać tylko jednego z tych określeń, to którego i na jakiej podstawie? Zadanie sobie tych pytań ma z pewnością podstawę w Biblii. Źródłem wątpliwości jest grecki czasownik gennao, który posiada trzy spokrewnione znaczenia: urodzić się (w stosunku do dziecka), urodzić (w stosunku do kobiety) lub spłodzić (w stosunku do mężczyzny). Wydaje się, że w odniesieniu do dorosłych, ukształtowanych osób właściwe jest określenie zrodzenia. Z drugiej strony, jeśli mówimy o działalności mężczyzny, to jedyne tłumaczenie, jakie wydaje się mieć sens, to spłodzenie. Ten dylemat znajduje wyraz w tłumaczeniach Biblii. Dla przykładu, Biblia Gdańska podaje w 1 Kor. 4:15 wersję "spłodzić" - tłumacz najwyraźniej doszedł do wniosku, że apostoł Paweł, mężczyzna, mógł uczynić tylko to, co w naturze może uczynić mężczyzna dla zapoczątkowania nowego życia. Biblia Tysiąclecia mówi jednak w tym wersecie o zrodzeniu, "ja to właśnie przez Ewangelię zrodziłem was".
Chciałbym spojrzeć na ten temat z (wydaje się) oczywistego punktu widzenia, a mianowicie tego, co jest konsekwencją gennao - powstanie nowej istoty. Celowo mówię szerzej niż tylko o powstaniu nowego człowieka, ponieważ Biblia używa tego określenia także wobec istot duchowych. To nie jest jednak kluczowe, bowiem z Biblijnego punktu widzenia dusza (zarówno człowieka, jak i istot duchowych), 'składa się' z ciała i ducha (1 Kor. 2:11, 15:35-44). Zrodzenie z ducha jest zatem procesem, w wyniku którego powstaje / odradza się dusza. Tutaj znowu jednak trzeba być precyzyjnym. W wykładzie Duch, dusza i ciało w Biblii wskazałem, że pojęcie duszy zależy od znaczenia ciała. Pojęcie ciała funkcjonuje bowiem w Biblii w dwojaki sposób: 1) w znaczeniu dosłownym jako fizyczna powłoka istoty (ziemskiej bądź duchowej); 2) w znaczeniu przenośnym ciało oznacza charakter (powtarzalne wzorce zachowań zaprogramowane w ciele materialnym). Zatem dusza obejmująca ciało w znaczeniu 1) oznacza całą istotę; dusza w znaczeniu 2) oznacza kompletną osobowość (umysł + charakter).
Zrodzenie z ducha oznacza zatem 1) odrodzenie istoty przez zmartwychwstanie lub 2) odrodzenie osobowości. Zarówno w jednym, jak i w drugim znaczeniu podstawą zrodzenia z ducha - jak sama nazwa wskazuje - jest duch, a więc rozum i serce bądź, innymi słowy, umysł i wola. Musi zatem odrodzić się duch w człowieku, aby mogła odrodzić się dusza - najpierw dusza jako zupełna osobowość, a następnie także dusza jako istota wzbudzona przez zmartwychwstanie do duchowej natury. Podkreślam tę dwustopniowość, ponieważ o ile dusza (zupełna istota lub zupełna osobowość) odnawia się przez zrodzenie z ducha, odrodzenie ducha (umysłu i woli) oznaczać będzie spłodzenie z ducha. Tak jak w świecie naturalnym spłodzenie prowadzi do powstania zarodka, który nie jest ukształtowanym człowiekiem, ale ma potencjał, aby tak się rozwinąć - podobnie w świecie duchowym, nowe stworzenie (umysł odrodzony przez ducha Bożego) ma potencjał, aby działać w kierunku ukształtowania kompletnej osobowości (2 Kor. 5:17).
Analogia między światem natury i ducha jest na tyle wyraźna, że być może warta zapamiętania. W naturze bowiem łączą się dwa elementy - męski i żeński, powodując powstanie zarodka; nowa osobowość (dusza) zaczyna się w momencie 'zapłodnienia' charakteru (ciała) nasieniem Słowa Bożego (ducha), które zaczyna go kształtować (według zasady: dusza = duch + ciało). Zapłodnienie rozpoczyna rozwój ciała, ale jego narodzenie nie nastąpi dopóki nie rozwiną się wszystkie organy. Podobnie spłodzenie z ducha rozpoczyna rozwój charakteru, ale musi zostać osiągnięty pewien poziom podstawowego rozwoju, abyśmy mogli mówić o zrodzeniu. Wydaje się, że ten poziom podstawowy odpowiada zrozumieniu podstawowych nauk - takich, o jakich pisze apostoł Paweł np. w 1 Kor. 8:5,6 oraz Hbr. 6:1-3. Rozwój ciała (charakteru) na obraz Jezusa Chrystusa wymaga bowiem rozwoju ducha (nowego stworzenia) w zrozumieniu Słowa Bożego. Dlatego pojęcie spłodzenia z ducha właściwie dotyczy ducha - zapoczątkowania nowej woli i nowego umysłu w wierzących.
Apostoł Paweł najwyraźniej wskazuje, że pojęcie nowego stworzenia nie ma związku z ciałem (charakterem; 2 Kor. 5:17-18). Choć nowe stworzenie niemal natychmiast zaczyna wywierać wpływ na charakter, z punktu widzenia Biblii istotne jest osiągnięcie podstawowego poziomu zrozumienia prawdy, ponieważ wówczas dopiero rozpoczyna się właściwe kształtowanie ciała. Kształtowanie charakteru odbywa się poprzez to, co Nowy Testament nazywa pieczętowaniem przez ducha - przeniesieniem (odwzorowaniem) obrazu prawdy posiadanego przez umysł na charakter (2 Kor. 1:21,22). Umysł musi zatem posiadać pewien niezbędny zarys prawdy po to, aby pieczęć mogła cokolwiek odwzorować. Dlatego pojęcie spłodzenia z ducha właściwie dotyczy ducha - umysłu i woli; pojęcie zrodzenia z ducha dotyczy ciała (charakteru). Narodzenie się oznacza, że wszystkie niezbędne organy noworodka zostały rozwinięte; podobnie zrodzenie z ducha oznacza, że został osiągnięty podstawowy poziom znajomości prawdy niezbędny do dalszego prawidłowego rozwoju do dojrzałości.
W dalszej części wykładu zostaną podane stosowne fragmenty Biblii dotyczące spłodzenia z ducha, zrodzenia z ducha w znaczeniu zmartwychwstania do duchowej natury oraz zrodzenia z ducha w znaczeniu odrodzenia osobowości, wraz z omówieniem.
Spłodzenie z ducha
Łk. 16:22 - "I umarł żebrak, i został zaniesiony przez aniołów na łono Abrahama. Umarł też bogacz i został pogrzebany" (UBG)
Komentarz: w komentarzu do przypowieści o bogaczu i Łazarzu pisałem, że zmiana położenia Łazarza oznacza rozszerzenie łaski powołania do Ciała Chrystusowego na pogan, którzy tym samym zostali przeniesieni "na łono Abrahama". W tym stwierdzeniu kryje się dwojaka informacja. Odniesienie do Abrahama nawiązuje do Przymierza Abrahamowego, którego elementem była obietnica zgromadzenia nasienia ziemskiego (narodu izraelskiego), ale także nasienia niebiańskiego (powołanie do Ciała Chrystusowego w wieku Ewangelii; zobacz Rdz. 22:17,18). Łono w tym miejscu oznacza stan spłodzenia z ducha. Przeniesienie Łazarza na łono Abrahama oznacza więc powołanie i spłodzenie z ducha pogan jako wypełnienie obietnicy danej Abrahamowi w przymierzu.
Jn. 1:12,13 - "Lecz wszystkim tym, którzy go przyjęli, dał moc, aby się stali synami Bożymi, to jest tym, którzy wierzą w jego imię; (13) Którzy są narodzeni [gr. gennao] nie z krwi ani z woli ciała, ani z woli mężczyzny, ale z Boga" (UBG)
Komentarz: wybrani, którzy wierzą w Chrystusa, otrzymują ducha miłości prawdy, przez którego zostają spłodzeni jako nowe stworzenie - nowy umysł i wola postępowania zgodnie z prawdą. W ten sposób otrzymują także eksusia - prawo (moc), aby stać się dziećmi, tzn. narodzić się w pełni dojrzałej osobowości przez ukształtowanie charakteru (ciała) zbudowanego w oparciu o znajomość i praktykę stosowania prawdy. Bez doświadczenia spłodzenia z ducha nie jest bowiem możliwe doświadczenie zrodzenia, a w ten jedynie sposób stajemy się dziećmi.
Jn. 1:18 - "Boga nikt nigdy nie widział. Jednorodzony Syn, który jest w łonie Ojca, on nam o nim opowiedział" (UBG)
Komentarz: nazwanie Pana mianem 'jednorodzonego' ma ten sam sens, jak w przypadku Jn. 1:14 (patrz kolejny śródtytuł). Jednak według niektórych przekładów został on nazwany nie jednorodzonym Synem, a jednorodzonym Bogiem. Podczas chrztu w Jordanie Jezus otrzymał ducha 'bez miary' (Jn. 3:34). Kiedy symbolicznie otworzyły mu się niebiosa, jego nowe stworzenie (umysł i wola) zostało wyposażone w znajomość prawdy i zdolności umysłowe niedostępne człowiekowi, a właściwe dla istot w naturze Boskiej. Ponieważ jednak Jezus jest człowiekiem i ciało ma ludzkie, apostoł Jan dodaje, że jest on Bogiem 'w łonie Ojca', tzn. znajduje się w stanie spłodzenia - posiada atrybuty Boskości (umysłowe), ale nie posiada Boskiej natury (ciała).
1 Kor. 4:15 - "Choćbyście bowiem mieli dziesięć tysięcy wychowawców w Chrystusie, to jednak nie macie wielu ojców. Ja bowiem przez ewangelię zrodziłem was w Chrystusie Jezusie [gr. gennao]" (UBG)
Komentarz: wynikiem słuchania Ewangelii jest nowe serce i umysł wierzących. Paweł nie mógł głoszeniem zrodzić swoich słuchaczy z ducha, ponieważ zrodzenie wymaga zmiany charakteru według znajomości podstawowej nauki. Mógł natomiast 'zapłodnić' ich myśli słowem o Chrystusie.
Flm. 1:10 - "Proszę cię za moim synem, Onezymem, którego zrodziłem w moich więzach" (UBG)
Komentarz: sytuacja podobna jak w przypadku 1 Kor. 4:15. Paweł spłodził Onezyma, będąc tym, przez którego nasienie Słowa Bożego dotarło do Onezyma i spowodowało odrodzenie jego ducha (umysłu i serca) - najpierw przez wolę uczenia się o Chrystusie i naśladowania go, a następnie przez postępujący rozwój w znajomości.
Zrodzenie z ducha jako odrodzenie zupełnej osobowości (umysłu i charakteru)
Jn. 1:14 - "A to Słowo stało się ciałem i mieszkało wśród nas (i widzieliśmy jego chwałę, chwałę jako jednorodzonego [gr. monogenes] od Ojca), pełne łaski i prawdy" (UBG)
Komentarz: monogenes pochodzi od mono - jeden, oraz ginomai - stawać się, urodzić się. Jezus był jednorodzonym synem z dwóch powodów: 1) był mono, ponieważ był pełen łaski, co związane jest z tym, że jako jedyny został wybrany przez Boga do dzieła zbawienia i jako pierwszy doświadczył zrodzenia z ducha; 2) był genes, ponieważ był pełen prawdy, tzn. zarówno jego umysł (nowe stworzenie), jak i charakter (ciało) funkcjonowały w doskonałej harmonii z prawdą.
Hbr. 1:3,5 - "Który, będąc blaskiem jego chwały i wyrazem jego istoty ... zasiadł po prawicy Majestatu na wysokościach ... (5) Do którego bowiem z aniołów powiedział kiedykolwiek: Ty jesteś moim Synem, ja ciebie dziś zrodziłem? I znowu: Ja będę mu Ojcem, a on będzie mi Synem?" (UBG)
Komentarz: apostoł Paweł w Hbr. 1:3 opisuje istotę Pana Jezusa po zmartwychwstaniu przez pryzmat jej dwóch 'składowych' w postaci osobowości i ciała. Pod względem kompletnej osobowości (umysł + charakter) nasz Pan był 'blaskiem chwały' Boga; cieleśnie był "wyrazem jego istoty". Zatem pod każdym względem odzwierciedlał przymioty Ojca. W Hbr. 1:5 apostoł wskazuje, że uczynienie Pana na obraz Ojca było procesem: najpierw nastąpiło zrodzenie z ducha osobowości Pana ("Ty jesteś moim Synem, ja ciebie dziś zrodziłem"), następnie zrodzenie kompletnej Boskiej istoty przy zmartwychwstaniu ("Ja będę mu Ojcem, a on będzie mi Synem"). Paweł używa czasu teraźniejszego w pierwszej części wersetu, a przyszłego w drugiej, ponieważ punktem odniesienia jest moment zrodzenia Jezusa podczas chrztu w Jordanie. Wynika to faktu, że choć punktem odniesienia w wersecie 3 jest wniebowstąpienie Pana, werset 4 za pomocą imiesłowu przeszłego dokonanego ("stawszy się") cofa ten punkt odniesienia w przeszłość - do czasu ziemskiej służby Chrystusa.
Hbr. 5:5 - "Podobnie i Chrystus nie sam siebie okrył chwałą, aby stać się najwyższym kapłanem, ale ten, który powiedział do niego: Ty jesteś moim Synem, ja ciebie dziś zrodziłem" (UBG)
Komentarz: apostoł Paweł używa określenia 'chwała' (gr. doksa) dla opisania zrodzenia z ducha w aspekcie odrodzenia zupełnej osobowości, podobnie jak czyni to w Hbr. 1:3 (zobacz powyżej komentarz do tego wersetu). Nasz Pan stał się arcykapłanem Boga, kiedy został zrodzony z ducha w Jordanie i rozpoczął składanie swojej arcykapłańskiej ofiary.
Hbr. 5:11-14 - "Wiele mamy o nim do powiedzenia, a trudno wam to wyjaśnić, ponieważ staliście się ociężali w słuchaniu. (12) Chociaż bowiem ze względu na czas powinniście być nauczycielami, znowu potrzebujecie, żeby was ktoś uczył początkowych zasad słów Bożych, i staliście się ludźmi, którzy potrzebują mleka, a nie stałego pokarmu. (13) Każdy bowiem, kto żywi się tylko mlekiem, jest niewprawny w słowie sprawiedliwości, bo jest niemowlęciem. (14) Natomiast pokarm stały jest dla dorosłych, którzy przez praktykę mają zmysły wyćwiczone do rozróżniania dobra i zła" (UBG)
Komentarz: wierzący Żydzi przez słuchanie Słowa Bożego i przyswojenie podstawowych nauk doświadczyli zrodzenia z ducha, stając się niemowlętami gotowymi do wzrostu do dojrzałości oraz podjęcia pracy nauczania ("ze względu na czas powinniście być nauczycielami"). Będąc jednak w tym punkcie duchowego rozwoju, nie wykazali inicjatywy w kierunku dalszego wzrostu, a wręcz przeciwnie: stali się "ociężali w słuchaniu". To nie tylko zatrzymało ich duchowy rozwój, ale spowodowało potrzebę powtórzenia i utwierdzenia znajomości podstaw.
1 Pt. 1:22,23 - "Skoro oczyściliście swoje dusze, będąc posłuszni prawdzie przez Ducha ku nieobłudnej braterskiej miłości, czystym sercem jedni drugich gorąco miłujcie; (23) Będąc odrodzeni nie z nasienia zniszczalnego, ale z niezniszczalnego, przez słowo Boże, które jest żywe i trwa na wieki" (UBG)
Komentarz: apostoł Piotr używa tutaj anagennao oznaczającego ponowne narodzenie. Jeśli gennao w zależności od kontekstu może oznaczać spłodzenie lub zrodzenie, anagennao najwyraźniej odnosi się do zrodzenia. Myśl tę dodatkowo potwierdza werset 22, gdzie Piotr pisze o posłuszeństwie prawdzie adresatów swojego listu, zatem nasienie Słowa Bożego nie tylko 'zapłodniło' umysł wierzących, ale przez praktykowanie prawdy rozpoczęło pracę kształtowania na nowo ich charakterów. Anagennao opisuje zatem zrodzenie z ducha zupełnej osobowości wierzących (duszy) w elemencie umysłu oraz charakteru.
1 Pt. 2:2 - "Jak nowo narodzone niemowlęta pragnijcie czystego mleka słowa Bożego, abyście dzięki niemu rośli" (UBG)
Komentarz: porównanie przez apostoła wierzących do niemowląt wskazuje, że mowa jest tutaj o zrodzeniu raczej niż spłodzeniu z ducha. Duch pragnienia prawdy spowodował w nich nie tylko potrzebę uczenia się, ale także praktykowania. Ponieważ rozwój charakteru ma miejsce przez praktykę, adresaci listu Piotra rozpoczęli w ten sposób swoją drogę do pełnego rozwoju duszy (nie tylko ducha). Na obecnym jednak etapie, pisze Piotr, najważniejszą ich potrzebą jest przyswojenie podstawowych nauk, nieskażonych błędem, ponieważ tylko taki pokarm może być podstawą dalszego wzrostu.
1 Jn. 2:29 - "Jeżeli wiecie, że on jest sprawiedliwy, wiedzcie też, że każdy, kto czyni sprawiedliwość, z niego się narodził" (UBG)
Komentarz: prawe postępowanie jest świadectwem narodzenia z ducha (nie tylko spłodzenia). Szacuje się, że zachowanie człowieka w 95 proc. wynika z charakteru (gotowych mechanizmów postępowania) raczej niż świadomej decyzji. Jeśli Jan pisze o 'każdym czyniącym sprawiedliwość', odnosi się w ten sposób do pewnej stałej cechy postępowania, która musi także obejmować charakter (ciało), nie jedynie ducha (umysł).
1 Jn. 3:9 - "Każdy, kto się narodził z Boga, nie popełnia grzechu, bo jego nasienie w nim pozostaje i nie może grzeszyć, gdyż narodził się z Boga" (UBG)
Komentarz: warunkiem zrodzenia z ducha (rozwoju charakteru) jest spłodzenie umysłu nasieniem prawdy. Postępowanie człowieka w znakomitej części jest manifestacją charakteru. Zatem "nie może grzeszyć" ten, który narodził się z Boga nie tylko w sensie odnowienia umysłu słowem prawdy, ale także w sensie ukształtowania prawego charakteru. W ten sposób zrodzenie z ducha obejmuje całość osobowości.
1 Jn. 5:1 - "Każdy, kto wierzy, że Jezus jest Chrystusem, narodził się z Boga" (UBG)
Komentarz: wiara obejmuje przekonanie i zaufanie. Przekonanie to znajomość prawdy; zaufanie to działanie w oparciu o prawdę. Tym samym wiara obejmuje ducha (umysł w elemencie prawdy) oraz ciało (charakter w elemencie postępowania). Dlatego wiara, że Jezus jest Chrystusem (prowadząca do naśladownictwa Pana) jest jednocześnie naszym narodzeniem z ducha.
Zrodzenie z ducha jako zmartwychwstanie do duchowej natury
Jn. 3:3-8 (BG) - "Odpowiedział mu Jezus: Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci: Jeśli się ktoś nie narodzi na nowo, nie może ujrzeć królestwa Bożego. (4) Nikodem zapytał go: Jakże może się człowiek narodzić, będąc stary? Czy może powtórnie wejść do łona swojej matki i narodzić się? (5) Jezus odpowiedział: Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci: Jeśli się ktoś nie narodzi z wody i z Ducha, nie może wejść do królestwa Bożego. (6) Co się narodziło z ciała, jest ciałem, a co się narodziło z Ducha, jest duchem. (7) Nie dziw się, że ci powiedziałem: Musicie się na nowo narodzić. (8) Wiatr wieje, gdzie chce, i słyszysz jego głos, ale nie wiesz, skąd przychodzi i dokąd zmierza. Tak jest z każdym, kto się narodził z Ducha" (UBG)
Komentarz: werset 6 sugeruje, że Jezus mówi tutaj o zrodzeniu z ducha w sensie zmartwychwstania do duchowej natury. Tylko wówczas w pełni będziemy mogli 'ujrzeć królestwo Boże'. Wówczas także będziemy jak wiatr - istota duchowa może się materializować w dowolnym miejscu i czasie. Dlatego "nie wiesz, skąd przychodzi i dokąd zmierza".
Dzieje 13:32,33 (BT) - "I my głosimy wam dobrą nowinę o obietnicy złożonej ojcom; (33) Że Bóg wypełnił ją wobec nas, ich dzieci, wskrzeszając Jezusa, jak też jest napisane w psalmie drugim: Ty jesteś moim Synem, ja ciebie dziś zrodziłem [gr. gennao]" (UBG)
Komentarz: zrodzenie Jezusa, o którym jest tutaj mowa, miało miejsce przy wskrzeszeniu go z martwych, kiedy to nasz Pan otrzymał duchowe ciało w Boskiej naturze (Hbr. 1:3). Zatem gennao użyte w tym miejscu nie miało miejsca podczas chrztu, a podczas zmartwychwstania.
Hbr. 1:3,5 - "Który, będąc blaskiem jego chwały i wyrazem jego istoty ... zasiadł po prawicy Majestatu na wysokościach ... (5) Do którego bowiem z aniołów powiedział kiedykolwiek: Ty jesteś moim Synem, ja ciebie dziś zrodziłem? I znowu: Ja będę mu Ojcem, a on będzie mi Synem?" (UBG)
Komentarz: Jezus stał się wyrażeniem istoty Boga przez zrodzenie z ducha przy swoim zmartwychwstaniu i wówczas także mógł być nazwany synem w pełnym znaczeniu obejmującym zarówno osobowość, jak i ciało (druga część wersetu 5). Zrodzenie, o którym mówi pierwsza część 5 wersetu, dotyczy doświadczenia Pana przy chrzcie duchem w Jordanie - więcej na ten temat w omówieniu Hbr. 1:3,5 w poprzednim śródtytule.