Osobowość = duch + ciało
Podstawowym tematem Biblii jest pojednanie człowieka z Bogiem. W Nowym Testamencie znajdujemy dwa główne wątki związane z pojednaniem: jeden dotyczący sposobu, w jaki Bóg zapewnił odpowiednią cenę pojednania w postaci ofiary Jezusa Chrystusa; drugi dotyczący usprawiedliwienia, tzn. sposobu, w jaki osobowość człowieka zostaje rzeczywiście podniesiona z grzechu do standardów Boskiej sprawiedliwości. Przedmiotem wykładu jest wątek drugi, natomiast szczególnym obiektem zainteresowania jest Biblijna terminologia, która ten proces usprawiedliwienia opisuje. Nowy Testament posługuje się bowiem szeregiem określeń, które przyjmują różne perspektywy na psychikę człowieka i nie jest oczywiste, w jaki sposób - i czy w ogóle - tworzą one spójny obraz. Grafika poniżej wymienia w sumie 18 takich określeń, spośród których część rozumiemy nawet intuicyjnie (np. rozum i serce); inne natomiast zdają się mieć bardzo 'mistyczny', nieokreślony wymiar:
[Grafika wyświetla się w wersji desktop, pobierz w formacie PDF]
Dwudzielna struktura grafiki odzwierciedla pogląd, że na osobowość człowieka składa się duch i ciało. To w pewnym sensie echo poglądu, który kościół powszechny utrzymuje od wieków - że człowiek składa się z duszy i ciała. Tym bardziej jednak w tym kontekście precyzja pojęć jest niezbędnym warunkiem czytelnego przekazu. Przede wszystkim z punktu widzenia terminologii Biblijnej pojęcie duszy obejmuje całą istotę żywą, a więc również ciało materialne (zobacz wykład Duch, dusza i ciało w Biblii). Nie można zatem powiedzieć, że człowiek składa się z duszy i ciała, ponieważ ciało jest elementem duszy - człowiek jest duszą. W wykładzie natomiast nie mówię o człowieku jako takim, ale o osobowości, tzn. o elementach, które wpływają na nasze zachowanie. Człowiek widziany w ten sposób (tzn. zredukowany do instrukcji postępowania) także składa się z elementu duchowego i materialnego - ducha i ciała. To Biblijne ujęcie tematu w coraz większym stopniu znajduje oparcie w nauce, szczególnie w dziedzinie fizyki kwantowej, epigenetyki i, co szczególnie ważne z punktu widzenia tematyki wykładu - psychologii.
Podstawowym faktem, o którym mówi zarówno Biblia, jak i współczesna nauka, jest to, że na osobowość człowieka składają się dwa elementy: stały i zmienny. Oczywiście, to pewne uproszczenie, ale posługuję się nim w tym miejscu, aby oddać istotę rzeczy. A mianowicie, element stały, czyli to, co potocznie nazywamy charakterem, to cechy zachowania, które pozostają mniej więcej stałe na przestrzeni czasu. Reakcji tych nie kontrolujemy świadomie - po prostu je uruchamiamy na zasadzie bodziec-reakcja. Ponieważ wykonujemy te skrypty poza bezpośrednią kontrolą świadomej myśli, psychologia mówi o podświadomości. Biblia natomiast nazywa ten aspekt zachowania ciałem (lub prawem ciała), ponieważ są to mechanizmy zachowania zaprogramowane w naszym układzie nerwowym - naszym ciele. Ważną ich cechą jest fakt, że działają tu i teraz. Prawo ciała nie obejmuje przeszłości ani przyszłości, nie bierze też pod uwagę argumentów ani punktów widzenia. Prawo ciała uruchomia reakcję, jeśli pojawi się odpowiadający jej bodziec.
O ile ciało działa na zasadzie 1 do 1 (akcja-reakcja), duch działa na zasadzie x do 1. Świadomość ma narzędzia do tego, aby podjąć decyzję w oparciu o wiele informacji i nie tylko obejmujących teraźniejszość. Wskazówek na temat postępowania dostarcza nam bowiem także przeszłość oraz przyszłość - na podstawie projekcji przyszłych wydarzeń możemy dzisiaj wybrać kierunek, który będzie najbardziej korzystny. Ilość danych, na których może pracować duch, aby podjąć decyzję, jest właściwie nieograniczona. Ale odbywa się to pewnym kosztem. Po pierwsze, w ciągu sekundy świadomość może wykonać kilkanaście operacji, co oznacza, że jest znacznie wolniejsza i bardziej energochłonna niż podświadomość, która w tym samym czasie wykona tych operacji kilkanaście tysięcy. To z kolei powoduje, że działanie świadomości jest zarezerwowane dla sytuacji nowych, trudnych. Z przyczyn ekonomicznych w sytuacjach znanych i powtarzalnych o naszym zachowaniu decyduje podświadomość, czyli ciało. Według badań 95 proc. naszego zachowania jest wynikiem działania podświadomości.
Usprawiedliwienie ducha i ciała
Z punktu widzenia nauki Biblijnej problem grzechu dotyczy zarówno ducha, jak i ciała. Ducha dotyczy dlatego, że podejmowanie właściwych decyzji wymaga posiadania dobrego zrozumienia otaczającej rzeczywistości i zasad, które nią rządzą - innymi słowy, wymaga znajomości prawdy. Jeśli się nie rozumie, dlaczego coś działa wadliwie, szansa, że uda się to naprawić 'przypadkiem', jest bliska zera. Brak znajomości prawdy jest podstawową przyczyną, dla której Adam popełnia grzech pierworodny: widząc bowiem Ewę z owocem, jest przekonany, że także na niego spadł wyrok śmierci (ponieważ jest ze swoją żoną jednym ciałem). Wszystko, co dzieje się dalej, jest oparte na tym błędnym przekonaniu. Poczucie stanu zagrożenia, które jest skutkiem błędu, uruchamia w naszym praojcu podświadome odruchy samoobrony, które prowadzą do grzechu i nakazują Adamowi ukrycie się przed Bogiem, a kiedy to nie działa - zrzucenie winy na Ewę ('to kobieta, którą mi dałeś...'; zobacz artykuł Grzech pierworodny).
Pojednanie człowieka z Bogiem wymaga zatem nie tylko reformy świadomości (ducha), ale także podświadomości (ciała). Nowy Testament opisuje ten proces w sposób wielowątkowy, wykorzystując przy tym szereg pojęć, które zostały wymienione na grafice powyżej. Podstawową przesłanką jest nauczanie dotyczące usprawiedliwienia ciała: nasze podświadome instrukcje można 'nadpisać' instrukcjami, które będą odpowiadały zasadom Boga. Ponieważ wzorem, na który się przemieniamy, jest Jezus Chrystus, naszym celem jest Ciało Chrystusa - wypracowanie w naszych ciałach sposobów postępowania na obraz Pana. Obraz, jaki nosimy w ciele (podświadomości), ma odpowiadać większemu, Boskiemu porządkowi. Dlatego zadaniem ducha jest poznawanie tego porządku - poznawanie prawdy - aby poprzez jej świadome praktykowanie stopniowej zmianie mogła ulegać podświadomość. Tak najkrócej mógłbym podsumować cały proces. Poniżej proponuję bardziej szczegółowy jego opis ze szczególnym uwzględnieniem Biblijnej terminologii:
- Zadatkowanie (2 Kor. 1:21,22; Ef. 1:14) oznacza udzielenie wybranym ducha miłości prawdy - miłości agape (2 Tes. 2:10-12), która działa w świadomości wierzących, powodując pragnienie poznawania nauki Biblijnej, zgodnego z nią postępowania i służby na jej rzecz. Pojęcie zadatku oznacza 'kapitał początkowy', który ma być rozwinięty w dojrzałość rozumienia i praktykowania prawdy.
- Agape działa w symbolicznym sercu (Rzym. 5:5) oznaczającym wolę działania. Pojęcie ducha (Ef. 4:20-24; 2 Tm. 1:7; Hbr. 9:14) obejmuje natomiast wolę oraz znajomość - umysł (Łk. 24:45; Rzym. 7:25). Poddanie się przez wierzących działaniu miłości prawdy rozpoczyna proces kształtowania na nowo sposobu myślenia - tę zmianę Biblia nazywa spłodzeniem z ducha (Jn. 1:18; 1 Kor. 4:15). Tym, co się odradza, jest świadomość - wola działania w oparciu o prawdę. Odrodzona świadomość to nowe stworzenie (2 Kor. 5:17; Gal. 6:15).
- Wzrost nowego stworzenia oznacza rozwój w zrozumieniu większej struktury rzeczywistości, zrozumieniu i stosowaniu uniwersalnych zasad, które rządzą człowiekiem i zostały pokazane w Biblii. Ich nadrzędność została pokazana w symbolu niebios (Ef. 1:3; Ef. 2:6; Kol. 3:1-4) - tak jak ziemia 'zanurzona' jest w przestrzeni kosmicznej i porusza się zgodnie z uniwersalnymi prawami fizyki, człowiek funkcjonuje w określonej rzeczywistości ograniczonej prawami, których nie da się anulować ani unieważnić.
- Podświadomość - nazywana w Biblijnej nomenklaturze ciałem (Mt. 6:22,23; Rzym. 8:1-11; 2 Kor. 4:10,11), człowiekiem cielesnym (1 Kor. 2:14) lub wewnętrznym człowiekiem (Rzym. 7:22) - jest plastyczna i podatna na kształtowanie nowych wzorców zachowań. Rozwój w znajomości i praktykowaniu prawdy na poziomie ducha powoduje odwzorowanie posiadanego obrazu (Rzym. 8:29; 2 Kor. 3:18) prawdy w ciele. Ten proces utożsamiania ciała i ducha apostoł Paweł nazywa pieczętowaniem (2 Kor. 1:21,22; Ef. 1:13). W wyniku pieczętowania dochodzi do zrodzenia z ducha (Jn. 1:12,13; 1 Pt. 1:23) - zapoczątkowania zupełnej osobowości (ciała i ducha) na obraz Jezusa Chrystusa.
- Jeśli ciało oznacza wbudowane, podświadome wzorce zachowań, wzorce ukształtowane na obraz Jezusa Chrystusa Biblia określa mianem Ciała Chrystusa (Rzym. 12:4,5). Charakter Pana ma wymiar archetypiczny, ponieważ każda istota ostatecznie musi się znaleźć w zgodzie z tymi zasadami, które on reprezentował. Z tego punktu widzenia Biblia mówi o wierzących, że są w Chrystusie. Jeśli natomiast punktem odniesienia jest indywidualny rozwój wierzących, wówczas to Chrystus jest w nas (Kol. 1:27; Kol. 3:11). Ciałem Chrystusa stajemy się przez chrzest w duchu (1 Kor. 12:12,13) - zanurzanie charakteru w znajomość Chrystusa, kształtowanie nowych wzorców zachowań zgodnych z wzorcem pokazanym w Ewangelii. Warunkiem doświadczenia chrztu w duchu jest chrzest w śmierć (Rzym. 6:3-5) - świadome odrzucenie przez pokutę dotychczasowego sposobu postępowania. Jednocześnie nawrócenie, tzn. świadoma decyzja o przyjęciu zasad Ewangelii, będzie źródłem zmartwychwstania (odrodzenia) ciała charakteru (Ef. 1:21, 2:1).
- Doświadczenie zrodzenia z ducha przez znajomość podstaw prawdy czyni człowieka gotowym na przyjęcie chrztu duchem (Dzieje 1:5) - zanurzenie ducha w zaawansowaną znajomość Słowa Bożego. O ile chrzest w śmierć i chrzest w duchu jest doświadczeniem wspólnym dla wszystkich wierzących - wybranych i niewybranych - chrztu duchem mogą doświadczyć jedynie wybrani zrodzeni z ducha. Warunkiem jest pilna praca z Pismem św. ukierunkowana w stronę zrozumienia głębokich nauk: typów, proroctw, symboli.
Podsumowując, celem wykładu naturalnie nie była argumentacja. Gdyby tak było, zakres tematyczny przedstawionych tutaj zagadnień wymagałby raczej formy książkowej niż wykładowej. Moim celem była organizacja pojęć wokół wspólnego tematu, do którego moim zdaniem należą - tematu przemiany osobowości (usprawiedliwienia). Mam nadzieję, że forma i logika tekstu okazały się dla Czytelnika warte zainteresowania. Ostatecznie jednak przekonanie przychodzi przez doświadczenie - osobiste doświadczenie Słowa Bożego. Treść wykładu może w najlepszym przypadku być pomocą bądź wskazówką. Niezależnie od tego, życzę wszystkim, aby osobista praca badania Biblii dała efekt w postaci coraz głębszego i coraz bardziej precyzyjnego zrozumienia nauki jako całości oraz opisującej ją różnorodnej duchowej terminologii.