Przysłów 1-9
Rozdziały 1-9 księgi Przysłów koncentrują się na mądrości w sposób, który można odnieść do wieku Ewangelii. Rozdziały 1-3, 8 i 9:1-12 opisują mądrość/ prawdę jako podstawę powołania i najwyższy cel wierzących, z którym związana jest nagroda wiecznej chwały. W rozdziale 4 wypowiada się nasz Pan Jezus, który upomina swój Kościół, aby nie odstępował od nauki Ewangelii, ponieważ on sam tę naukę otrzymał od swojego Ojca. Rozdziały 5-7 i 9:13-18 są ostrzeżeniem przed sekciarstwem, które przyjmuje pozory prawdy i świętości, a rzeczywiście prowadzi swoich zwolenników do utraty nagrody życia wiecznego, a nawet do utraty życia w ogóle:
- Przysłów 1 - cel księgi Przysłów: udzielenie mądrości (1-4); bojaźń Boga jest początkiem mądrości (5-7); pouczenia Boga-ojca (uniwersalne zasady etyczne i moralne) oraz Nowego Przymierza-matki (nauki dotyczące poświęcenia) będą "wdzięczną ozdobą na twojej głowie", prowadząc wiernych do osiągnięcia nagrody chwały w Boskiej naturze (wdzięczna ozdoba na twojej głowie; 8-9); przestroga przed członkami wtórej śmierci (18), którzy obiecują swoim słuchaczom skarby prawdy (13), ale w rzeczywistości prowadzą ich do utraty nagrody życia wiecznego w wiecznej śmierci (12); poselstwo Ewangelii rozgłaszane jest publicznie "na ulicach" (20), a dla tych, którzy go słuchają i nawracają się, jest obietnicą ducha prawdy (23); lekceważenie uniwersalnych zasad prawdy prowadzi do nieszczęścia (24-33);- Przysłów 2 - Bóg "zachowuje prawdziwą mądrość dla prawych" (7), którzy przyjmują i zachowują przykazania (1); nabywanie mądrości wymaga aktywnej postawy 'nadstawiania ucha' (2) i poszukiwania jej niczym srebra i ukrytych skarbów (4); mądrość uchroni jej posiadaczy od wpływu tych, którzy "opuszczają ścieżki prawości, żeby chodzić drogami ciemności" (12,13), którzy są odstępcami, otwarcie nadal deklarując wiarę (15). Działalność odstępców prowadzi do powstawania sekt (kobieta, 16), które choć są obce (cudza, 16-17) nauczaniu Chrystusa - Oblubieńca Kościoła, mają potencjał wabienia swoimi naukami wierzących (pochlebia łagodnymi słowami, 16). "Jej dom chyli się ku śmierci, a jej ścieżki ku umarłym" (18), ponieważ odstępstwo dla tych, którzy zostali oświeceni znajomością prawdy, będzie oznaczać popadnięcie w drugą (wieczną) śmierć. Dlatego "Nikt z tych, którzy do niej wchodzą, nie wraca ani nie trafia na ścieżkę życia" (19). Nagroda życia jest dla prawych, "Ale niegodziwi będą wykorzenieni z ziemi i przewrotni będą z niej wyrwani" (21,22);
- Przysłów 3 - "PAN ugruntował ziemię mądrością" (19,20). Człowiek mądry będzie rozważał uniwersalne zasady, które Bóg położył u podwalin świata, i je stosował, ponieważ wówczas zapewni sobie pomyślność (1-2, 7-10, 13, 21-26, 33). Dlatego "Ufaj PANU z całego swego serca i nie polegaj na swoim rozumie. Zważaj na niego we wszystkich swoich drogach, a on będzie prostować twoje ścieżki" (3,5). Mądrość lepsza jest od złota, srebra i drogich kamieni, ponieważ zawiera obietnicę przyszłych błogosławieństw dla tych, którzy na niej polegają (13-16). Obietnica ta nabiera szczególnego znaczenia w Nowym Testamencie. Powołanie Ewangelii, które jest służbą dla prawdy, zawiera w sobie nagrodę zmartwychwstania do nieśmiertelności w duchowej naturze, stąd zastosowanie zasady "Mądrzy odziedziczą chwałę" (35) wykracza poza perspektywę obecnego życia. Mądrość "Jest drzewem życia dla tych, którzy się jej chwycą" (18). Wobec tak wielkiej nagrody dobra materialne są podrzędne względem wartości prawdy i zaufania do Boga (9-10, 27-28). Lud Pański, który to rozumie, chętnie przyjmuje nawet karcące sądy Pańskie (11,12);
- Przysłów 4 - ojcem wierzących w przypowieści jest Pan Jezus (Iz. 9:6). Upomina on swój Kościół, aby nie odstępował od nauki Ewangelii (1,2). On sam bowiem otrzymał tę naukę od swojego Ojca niebieskiego ("On mnie uczył"; 3-4). Dalsze wersety opisują Bożą naukę przekazaną naszemu Zbawicielowi, a przez niego wierzącym. Istotą i centrum powołania Ewangelicznego jest prawda: jej poznawanie, stosowanie i nauczanie. "Podstawą wszystkiego jest mądrość" (4-7). Na tych, którzy wiernie wykonają swoje poświęcenie na jej rzecz, oczekuje nagroda nieśmiertelnej chwały. "Wywyższaj ją, a ona wywyższy ciebie, rozsławi cię, gdy ją przyjmiesz. Wdzięczną ozdobę włoży ci na głowę, obdarzy cię koroną chwały" (8,9). "Ścieżka sprawiedliwych jest jak jasne światło, które świeci coraz jaśniej aż do dnia doskonałego" (18). Wierność przykazaniom na drodze poświęcenia zachowa naszego Zbawiciela od upadku (11-12), a tym samym zapewni mu nagrodę życia wiecznego (10,13). Na drodze tej mieli jednak stanąć niegodziwi, którzy "nie zasną, dopóki nie zrobią czegoś złego" (16). Zamiast chleba prawdy spożywają chleb nieprawości, a zamiast wina poświęcenia - wino przemocy (17). Nauka Boża natomiast jest lekarstwem dla ciała charakteru tych, którzy ją przyjmują, aby odwrócili się od złego i nie zbaczali "ani na prawo, ani na lewo" na drodze poświęcenia (22,27);
- Przysłów 5 - żoną w przypowieści jest prawdziwy Kościół Boży - społeczność powołanych; kobieta cudzołożna reprezentuje kościoły wyznaniowe, które w swoich naukach odstępują od swojego jedynego męża w osobie Chrystusa i przyjmują rozmaite pozabiblijne nauki i praktyki. Mleko jest w Biblii symbolem podstaw prawdy; piersi żony przedstawiają źródło tych nauk w postaci Starego i Nowego Testamentu. Wierzących mogą jednak kusić piersi kobiety cudzołożnej (nauki wyznaniowych katechizmów; 19-20), tym więcej, że "wargi obcej kobiety ociekają miodem, a jej usta gładsze są niż oliwa" (przyjmują pozory prawdy; 3). Przypowieść ostrzega jednak przed wiązaniem się z nią (1-2), ponieważ "jej drogi są tak niestałe, że nie poznasz ich" (pozory uczoności zawarte są w pojęciach tak abstrakcyjnych i niedookreślonych, że jej wyznawcy nie mogą ich zrozumieć; 6). Dla oświeconego ludu Pańskiego taki regres może oznaczać koniec we wtórej śmierci (4,5). Tymczasem prawdziwie wierzący będą 'pić wodę z własnego zdroju' (będą poddawać się pod wpływ otrzymanego ducha prawdy; 17) oraz "wody płynące z twojego źródła" (nauki Biblii; 15). Posiadaną znajomością Słowa będą usługiwać innym przez ewangelizację i nauczanie (16). Łania i sarna symbolizują ducha poświęcenia, który prowadzi lud Pański do służby dla Ewangelii ('wdzięczna łania' = kochająca [H0157], tj. prowadzona duchem miłości prawdy; 19, por. PnP. 2:7);
- Przysłów 6:1-19 - człowiek wierzący ręczy za obcego (heb. zur [H2114] - popełniać cudzołóstwo) kiedy jest w związku z obcą kobietą (patrz rozdział 5) i publicznie gwarantuje swoją osobą, że jej nauki mają związek z prawdą. Taki powinien niezwłocznie powstać ze swojego (duchowego) snu (9), otworzyć oczy na treść Słowa Bożego (4), uwolnić się ze swojej niewoli (ręka - symbol kontroli) i zacząć wykonywać rozumną służbę właściwą dla królewskiego kapłaństwa (sarna, 5; Rzym. 12:1; PnP. 2:7). Inicjatywa do takiej aktywności musi pochodzić 'z wewnątrz' (serce prowadzone miłością prawdy; 6-8). Zaniechanie jej doprowadzi do ubóstwa w poznaniu i wykonywaniu zasad prawdy (11), a w konsekwencji do powrotu do uczynków ciała. Przewrotne usta mówią rzeczy przeciwne [H6143], tzn. wyznają wiarę w Chrystusa, kiedy nogi i palce (czyny) 'mówią', tj. świadczą o braku wiary (12-14). Końcem takiego człowieka będzie 'nieszczęście' (15), ponieważ jego dwulicowość prowadzi do uczynków, których nienawidzi Pan (16-19);
- Przysłów 6:20-35 - wersety 20-35 są ostrzeżeniem przed sekciarstwem (porównaj rozdział 5). Wierzący powinni mieć szacunek dla przykazań ojca (uniwersalnych zasad prawdy) i matki (zasad i nauk Nowego Przymierza), aby pobudzał ich serce (wolę) do poszukiwania prawdy (szyja), ponieważ tylko w jej świetle będą mogli wybrać właściwą drogę postępowania i uchronić się przed 'gładkim językiem (pozory prawdy) obcej kobiety (sekty)' (20-24). "Bo przykazanie jest pochodnią, prawo światłością, a upomnienia do karności są drogą życia" (23). Zadawanie się z sektą zawsze prowadzi do duchowej szkody powołanych (29). "Bo dla kobiety nierządnej zubożeje człowiek o kawałek chleba" (straty w charakterze; 26), co może przypłacić utratą życia ("żona cudzołożna czyha na cenne życie", 26; ogień - symbol wiecznej śmierci, 27-28). Wierzący głodni zrozumienia prawdy, szczególnie na wczesnym etapie swojej drogi życia w poświęceniu, mogą szukać nauki w sektach i nie będzie to dla nich ujmą (30), jednak jeśli na tym etapie rozwoju pozostaną do końca, będą musieli 'oddać cały dobytek' - utracą nagrodę powołania, do której zdążali (31). "Kto cudzołoży z kobietą (przyjmuje wyznaniowe poglądy), jest pozbawiony rozsądku (nie używa zdolności krytycznego myślenia)". Tym samym "gubi swoją duszę", ponieważ nie wykonuje 'rozumnej służby', która jest warunkiem nagrody ewangelicznego powołania (32). "W dniu zemsty" (podczas swojego objawienia się w drugim przyjściu) 'zazdrość rozpali gniew mężczyzny' (Chrystusa), który "nie będzie pobłażał" (szukał wymówek dla częściowo wiernych) i "Nie będzie miał względu na żaden okup" (ponieważ nie ma żadnej innej ceny odkupienia dla tych, którzy w czasie swojego sądu nie wykorzystali jedynej skutecznej ofiary Chrystusa, por. Hbr. 7:27; 34-35);
- Przysłów 7 - rozdziały 5 i 6 ostrzegają wiernych przed nierządnicą sekciarstwa; rozdział 7 ostrzega przed 'matką nierządnic' w postaci kościoła powszechnego (rzymskiego i prawosławnego; Obj. 17:5). Nierządnica kościoła powszechnego jest wszędzie ("Raz na dworze, raz na ulicach i czyha na każdym rogu", 12); kogo może, włącza w swoje szeregi ("szukałam pilnie twojej twarzy", 15), bądź poprzez chrzest niemowląt, bądź podboje i nawrócenie pod przymusem ("Chwyciła go i pocałowała", 13); wykorzystuje wszelkie możliwości dla realizacji swoich celów, w tym środki wpływów świeckich leżących poza 'domem' duchowej świątyni ("Wrzaskliwa i nieopanowana, której nogi nie mogą pozostać w domu", 11); wykorzystuje zmysły do wabienia swoich ofiar, np. bogaty ceremoniał, piękne szaty, sztukę (rzeźby, obrazy, muzyka), obrzędowość, etc. ("kobieta w stroju nierządnicy", 10; "Obiłam kobiercami swoje łoże, przystrojone rzeźbieniem i prześcieradłami z Egiptu. Skropiłam swoje posłanie mirrą, aloesem i cynamonem", 16-17); deklaruje, że zbawienie możliwe jest tylko za jej pośrednictwem ("U mnie są ofiary pojednawcze", 14). Mąż nierządnicy (Chrystus) "pojechał w daleką drogę" i "Wziął ze sobą worek pieniędzy" (dary ducha, których jej brak, 19-20). Kościół powszechny "mówi gładkie słowa" (5), przedstawiając się jako rzecznik Chrystusa, jednak faktycznie działa "O zmierzchu, pod wieczór, w ciemności nocnej i w mroku" (9), ponieważ światła prawdy jest w nim niewiele. Dlatego jego członkami mogą być tylko niewybrani bądź nierozwinięte nowe stworzenia, których pojmowanie prawdy jest bardzo ograniczone ("I zobaczyłem wśród prostych, zauważyłem wśród chłopców nierozumnego młodzieńca", 7). Dla wierzących nagroda życia związana jest z przestrzeganiem zasad prawdy ("Strzeż moich przykazań, a będziesz żył", 2). Ci którzy się w niej rozwinęli ("Mów do mądrości: Jesteś moją siostrą", 4) są ostrzegani, aby nie łączyć się z nierządnicą ("Niech twoje serce nie zbacza na jej drogi i nie tułaj się po jej ścieżkach", 25), ponieważ może to dla nich oznaczać wyrok drugiej (wiecznej) śmierci ("Jej dom jest drogą do piekła, która wiedzie do komnat śmierci", 27).
- Przysłów 8 - mądrość (prawda) została "ustanowiona, od początku; zanim powstała ziemia" (23) i towarzyszyła Stwórcy w procesie stwarzania: "Byłam wtedy przy nim jak wychowanka i byłam jego radością każdego dnia, ciesząc się zawsze przed nim" (30). Stąd świat, jaki znamy, działa według ustalonych przez Boga zasad (1-3) i stąd "Błogosławiony człowiek, który mnie słucha" (34) - jeśli człowiek współpracuje z Bogiem, przestrzegając Jego zasad, Bóg współpracuje z człowiekiem w osiąganiu jego celów. "Bo kto mnie znajduje, znajduje życie i otrzyma łaskę od PANA. Ale kto grzeszy przeciwko mnie, wyrządza krzywdę swojej duszy; wszyscy, którzy mnie nienawidzą, miłują śmierć" (35-36). Ci, którzy miłują mądrość, otrzymają "w dziedzictwo majątek wieczny" (21), kiedy otrzymają nieśmiertelne życie w Boskiej naturze (1 Pt. 1:3,4). To jest "trwałe bogactwo" (18), które jest dziedzictwem sług Pańskich. "Przyjmijcie moje pouczenie zamiast srebra i wiedzę raczej niż wyborne złoto. Lepsza bowiem jest mądrość niż perły i żadna rzecz, której pragniesz, nie dorówna jej" (10-11).
- Przysłów 9:1-12 - "Mądrość zbudowała sobie dom" w postaci Boskiego Planu, który został przedstawiony w Biblii za pomocą doktryn, przykazań, obietnic, napomnień, proroctw, historii i typów (siedem słupów, 1). "Zabiła swoje bydło" (prowadząc powołanych do poświęcenia życia), "zmieszała wino" nauk dotyczących poświęcenia i "zastawiła stół" duchowych pokarmów dla Kościoła (chleb - nauki budujące charakter; 2,5). "Rozesłała swoje służące" w postaci ewangelizatorów i nauczycieli, adresując swoje wezwanie do nabywania mądrości do wszystkich - zarówno zajmujących najwyższe miejsca, jak i do prostych i niedoświadczonych (3,4). Czyni to, ponieważ nagrodą powołania jest życie wieczne dla tych, którzy podejmują służbę dla prawdy (6,11). Przestrzega jednak przed nauczaniem tych, którzy nie mają ducha prawdy (szyderca) oraz tych, którzy od prawdy odpadli (niegodziwy; 7-8). Początkiem mądrości jest bowiem bojaźń Pana (10). Kto nie ukorzył się przed Bogiem, pokutując, nie ma fundamentu, na którym mógłby znajomość spraw Pańskich budować.
- Przysłów 9:13-18 - głupią kobietą jest sekta utracjuszy koron, która jest 'wrzaskliwa' (jej zakładaniu zwykle towarzyszą kłótnie, podziały i oskarżenia), ale jednocześnie jest "prosta i nic nie rozumie" w wyniku odstępstwa od prawdy (13). Gorliwie zabiega o nowych zwolenników ("Siedzi u drzwi swego domu, na krześle, na wysokich miejscach w mieście; Aby wołać na przechodzących", 14-15), jednak może im zaproponować jedynie 'kradzione' nauki (woda i chleb; 17). Zwolennicy sekt zwykle bowiem powtarzają interpretacje, których sami nie rozumieją i nie potrafią wykazać ich prawdziwości. Mądrość przestrzega jednak tych, "którzy idą prosto", aby nie przyłączali się do niej, ponieważ "tam są umarli" (członkowie wtórej śmierci; 15,18).
Przysłów 10-31
Rozdziały 10-31 księgi Przysłów zawierają przysłowia, które zwykle zamykają się w przestrzeni jednego wersetu i zbudowane są na zasadzie antytez pokazujących z jednej strony, z czym wiąże się mądrość i jakie niesie ze sobą błogosławnieństwa, a z drugiej strony pokazujących, w jaki sposób manifestuje się głupota i jakie niesie ze sobą skutki. Modelowym przykładem takiej konstrukcji jest Prz. 10:4 - "Leniwa ręka prowadzi do nędzy, a ręka pracowita ubogaca". Mądrość zatem manifestuje się w pracowitości, która z kolei prowadzi do bogactwa; lenistwo natomiast jest przejawem głupoty i prowadzi do nędzy. Nawet jeśli nie każde poszczególne zdanie jest w taki sposób zbudowane, całość treści oparta jest o ww. strukturę argumentacji. Poniżej najważniejsze wątki i fragmenty rozdziałów 10-31:
Symbolika - "język sprawiedliwego jest wybornym srebrem" (10:20); "sprawiedliwi będą zielenić się jak latorośl" (11:28); "owoc sprawiedliwego jest drzewem życia" (11:30); "słowa są jak miecz przeszywający, lecz język mądrych jest lekarstwem" (12:18); "spełnione pragnienie jest drzewem życia" (13:12); "koroną mądrych jest ich bogactwo" (14:24); "zdrowy język jest drzewem życia" (15:4); "o wiele lepiej jest nabyć mądrość niż złoto; a nabyć rozum lepiej niż srebro" (16:16); "słowa ust człowieka są jak głębokie wody, a źródło mądrości jak płynący potok" (18:4); "istnieje złoto i obfitość pereł, ale wargi rozumne są kosztownym klejnotem" (20:15); "duch człowieka jest pochodnią PANA, która bada wszystkie skrytości wnętrza" (20:27); "moje nerki będą się weselić, gdy twoje usta będą mówiły to, co jest prawe" (23:16); "odpowiednio wypowiedziane słowo jest jak złote jabłko w srebrnych rzeźbach. Jak złoty kolczyk i klejnot ze szczerego złota tak jest dla uszu posłusznego ten, który mądrze strofuje" (25:11,12); "człowiek, który się chlubi zmyślonym darem, jest jak chmury i wiatr bez deszczu" (25:14); "kto mówi fałszywe świadectwo przeciw swemu bliźniemu, jest młotem i mieczem, i ostrą strzałą" (25:18); "jak zmącone źródło i zepsuty zdrój, tak sprawiedliwy, który upada przed niegodziwym" (25:26); "człowiek, który nie panuje nad swoim duchem, jest jak miasto zburzone i bez muru" (25:28)
Proroctwa i obietnice - "sprawiedliwość uwalnia od śmierci" (10:2); "usta sprawiedliwego są źródłem życia" (10:11); "kto przestrzega karności, idzie ścieżką życia" (10:17); "błogosławieństwo PANA wzbogaca i nie przynosi z sobą zmartwień" (10:22); "sprawiedliwy ma wieczny fundament" (10:25) lecz "niegodziwi nie będą mieszkać na ziemi" (10:30); "bogactwa nie pomogą w dniu gniewu, ale sprawiedliwość ocala od śmierci" (11:4); "sprawiedliwi bywają wybawieni dzięki wiedzy" (11:9); "jak sprawiedliwość prowadzi do życia, tak do śmierci zmierza ten, kto naśladuje zło" (11:19); "prawdomówne wargi będą trwać na wieki, ale język kłamliwy trwa króciutko" (12:19); "prawo mądrego jest źródłem życia" (13:14); "sprawiedliwy ma nadzieję nawet w czasie swojej śmierci" (14:32); "król siedzący na swoim sędziowskim tronie rozprasza swoimi oczami wszelkie zło" (20:8); "człowiek, który zbacza z drogi mądrości, odpocznie w zgromadzeniu umarłych" (21:6); "kto podąża za sprawiedliwością i miłosierdziem, znajduje życie, sprawiedliwość i chwałę" (21:21); "człowiek, który czyni twardym swój kark mimo częstych nagan, zostanie nagle zniszczony i pozbawiony ratunku" (29:1)
Etyka i moralność - "wielomówność nie bywa bez grzechu, a kto powściąga swoje wargi, jest roztropny" (10:19); "człowiek miłosierny czyni dobrze swej duszy, a okrutnik dręczy własne ciało" (11:17); "droga głupiego wydaje się słuszna w jego oczach, ale kto słucha rady, jest mądry" (12:15); "wargi kłamliwe budzą odrazę w PANU, a ci, którzy postępują w prawdzie, podobają mu się" (12:22); "kto strzeże swych ust, strzeże swojej duszy; kto szeroko otwiera swe wargi, będzie zniszczony" (13:3); "kto gardzi słowem Bożym, ten zginie, a kto się boi przykazania, dostanie nagrodę" (13:13); "kto oszczędza swą rózgę, nienawidzi swego syna, a kto go kocha, karze w porę" (13:24); "jest droga, która człowiekowi wydaje się słuszna, lecz końcem jej jest droga do śmierci" (14:12); "ofiara niegodziwych budzi odrazę w PANU, a modlitwa prawych mu się podoba" (15:8); "wszystkie drogi człowieka są czyste w jego oczach, ale PAN waży duchy" (16:2); "dzięki miłosierdziu i prawdzie oczyszcza się nieprawość, a w bojaźni PANA oddalamy się od zła" (16:6); "lepszy jest nieskory do gniewu niż mocarz, a kto panuje nad swym duchem, jest lepszy niż ten, kto zdobywa miasto" (16:32); "lepszy jest kęs suchego chleba, a przy tym spokój, niż dom pełen bydła ofiarnego z kłótnią" (17:1); "nagana lepiej działa na rozumnego niż sto razów na głupiego" (17:10); "nawet głupi, gdy milczy, uchodzi za mądrego" (17:28); "karz swego syna, dopóki jest nadzieja, i niech twoja dusza mu nie pobłaża z powodu jego płaczu" (19:18); "nie mów: odpłacę złem. Czekaj na PANA, a wybawi cię" (20:22); "czynienie sprawiedliwości i sądu bardziej się podobają PANU niż ofiara" (21:3); "pouczaj dziecko w drodze, którą ma iść, a gdy się zestarzeje, nie odstąpi od niej" (22:6); "głupota jest przywiązana do serca dziecka, ale rózga karności wypędzi ją z niego" (22:15); "nie szczędź dziecku karcenia, bo jeśli je bijesz rózgą, nie umrze. Będziesz je bił rózgą, a jego duszę ocalisz od piekła" (23:13,14); "trochę snu, trochę drzemania, trochę założenia rąk, by odpocząć, a twoje ubóstwo przyjdzie jak podróżny, a niedostatek – jak mąż uzbrojony" (24:33,34); "jeśli twój nieprzyjaciel jest głodny, nakarm go chlebem, a jeśli jest spragniony, napój go wodą, bo zgarniesz rozżarzone węgle na jego głowę, a PAN cię nagrodzi" (25:21,22); "rózga i upomnienia dają mądrość, a samowolne dziecko przynosi wstyd swojej matce" (29:15)
Rozmaitości - "oczy PANA są na każdym miejscu, upatrują złych i dobrych" (15:3); "PAN uczynił wszystko dla samego siebie, nawet niegodziwego na dzień zła" (16:4); "imię PANA jest potężną wieżą, sprawiedliwy ucieka do niej i jest bezpieczny" (18:10); "kto znalazł żonę, znalazł coś dobrego i dostąpił łaski od PANA" (18:22); "nie jest też dobrze, by dusza nie miała wiedzy" (19:2); "głupota człowieka wypacza jego drogę, a jego serce zapala się gniewem przeciwko PANU" (19:3); "kto zdobywa rozum, miłuje swoją duszę" (19:8); "dom i bogactwo są dziedzictwem po ojcach, ale roztropna żona jest od PANA" (19:14); "siność ran oczyszcza zło, a razy – głębię wnętrza" (20:30); "konia przygotowują na dzień bitwy, ale wybawienie zależy od PANA" (21:31); "nie mów do uszu głupca, bo wzgardzi mądrością twoich słów" (23:9); "kupuj prawdę i nie sprzedawaj jej; kupuj mądrość, karność i rozum" (23:23); "sprawiedliwy upada siedem razy, jednak znowu powstaje" (24:16); "nie ciesz się, gdy twój nieprzyjaciel upadnie, i niech twoje serce się nie raduje, gdy się potknie, aby PAN tego nie widział i nie uznał za zło, i nie odwrócił od niego swojego gniewu. Nie gniewaj się z powodu złoczyńców ani nie zazdrość niegodziwym, bo zły nie otrzyma nagrody, pochodnia niegodziwych zostanie zgaszona" (24:17-20); "chwałą Boga jest sprawę taić, ale chwałą królów – dociekać sprawy" (25:2); "widzisz człowieka, co mądry w swoich oczach? Więcej nadziei dla głupca niż dla niego" (26:12); "choćbyś zmiażdżył głupca w moździerzu tłuczkiem razem z ziarnami, nie opuści go głupota" (27:22); "kto odwraca swe ucho, aby nie słyszeć prawa, nawet jego modlitwa budzi odrazę" (28:9); "kto ufa własnemu sercu, jest głupi, a kto mądrze postępuje, będzie ocalony" (28:26); "gdy nie ma proroctwa, lud ginie, a kto przestrzega prawa, jest błogosławiony" (29:18)
Materiał video: