Streszczenie listu Jakuba
List Jakuba liczy 5 rozdziałów i skoncentrowany jest na praktycznych aspektach powołania. Podkreśla znaczenie rozwoju w znajomości Słowa Bożego, z którego
zostaliśmy zrodzeni do nadziei w chwale, oraz potrzebę uzupełnienia wiary uczynkami, ostrzegając jednocześnie przed uleganiem skłonnościom ciała:
- Jakuba 1 - doświadczenia niezbędnym elementem wzrostu do dojrzałości i spełnienia nadziei chwały; pokusy nie przychodzą od Boga, ale są wynikiem pragnień ciała; mądrość wynikiem wiary i konsekwentnego ducha; marność bogactwa; każde otrzymane dobro pochodzi od Boga, który zrodził nas przez słowo, abyśmy byli pierwocinami jego stworzeń; prawo wolności i potrzeba wykonywania słowa; być chętnym do słuchania, a powściągliwym w mówieniu; cechy prawdziwej pobożności;
- Jakuba 2 - wiara nie ma względu na osoby; prawo królewskie "będziesz miłował bliźniego, jak siebie samego"; kto łamie jedno przykazanie prawa, łamie je wszystkie; miłosierdzie góruje nad sądem; wiara musi być potwierdzona uczynkami;
- Jakuba 3 - opanowanie języka; nie śpieszyć się z pouczaniem innych; prawdziwa mądrość przynosi praktyczne skutki; człowiek stworzony na podobieństwo Boże;
- Jakuba 4 - walki między braćmi skutkiem spełniania pożądań ciała; przyjaźń ze światem jest nieprzyjaźnią z Bogiem; zbliżcie się do Boga, a On zbliży się do was; przeciwstawcie się diabłu, a ucieknie od was; nie osądzać, bo jeden jest prawodawca i sędzia; zawodność ludzkich planów; kto wie, jak czynić piękno, a nie czyni, popełnia grzech;
- Jakuba 5 - przestroga dla bogaczy ze względu na powrót Pana; prorocy przykładem cierpliwego oczekiwania; nie przysięgać - niech tak znaczy tak, nie - nie; modlitwa starszych Kościoła nad chorymi; wyznawanie grzechów jedni drugim.
Jakuba 1
Jak. 1:2-4
"Poczytujcie to sobie za największą radość, moi bracia, gdy rozmaite próby przechodzicie; (3) Wiedząc, że doświadczenie waszej wiary wyrabia cierpliwość. (4) Cierpliwość zaś niech dopełni swego dzieła, abyście byli doskonali i zupełni, niemający żadnych braków" (UBG)
Komentarz: sąd Pański jest procesem przywodzenia człowieka do moralnej doskonałości i jako taki obejmuje cztery zasadnicze elementy: nauczanie, próbowanie, karcenie, wyrok. Jakub odnosi się we wstępie swojego listu do drugiego elementu. Cierpliwość, o której pisze, to greckie hypomone, które oznacza długie znoszenie zewnętrznych czynników nieosobowych, takich jak trudy, choroby, niepowodzenia, braki materialne. Wszystkie te czynniki w gruncie rzeczy sprowadzają się do jednego, tj. zagrożenia naszego fizycznego bezpieczeństwa. Mamy jednak w obliczu tego okazywać hypomone. "Cierpliwość zaś niech dopełni swego dzieła", wypracowując w wierzących postawę zaufania do Boga, który jest źródłem bezpieczeństwa pod każdym możliwym względem.
Taka postawa z kolei czyni nas 'doskonałymi i zupełnymi', ponieważ zaufanie do Boga jest wieńczącym doświadczeniem wiary. Nasze kształtowanie na wzór Jezusa Chrystusa obejmuje dwa zasadnicze doświadczenia pokazane w Wieczerzy Pańskiej: przyjmowanie nauk, które mają przemieniać charakter (chleb) oraz zaufanie gotowe na najwyższą nawet ofiarę życia (wino). Przyjmowanie nauk jest pierwszym z tych doświadczeń, mającym miejsce nawet jeszcze zanim pojawi się wiara (Rzym. 10:17). Drugie, dopełniające wartość wiary, to zaufanie wynikające z cierpliwego znoszenia doświadczeń. Wiara w swoim bazowym znaczeniu jest przekonaniem; cierpliwe znoszenie doświadczeń czyni ją zaufaniem - czyni ją zupełną, co powinno być 'największą radością' wyznawców Chrystusa.
Kontekstowe tematy Biblijne:
Jak. 1:5
"A jeśli komuś z was brakuje mądrości, niech prosi Boga, który daje wszystkim obficie i bez wypominania, a będzie mu dana" (UBG)
Komentarz: mądrość jest umiejętnością działania w oparciu o posiadane zrozumienie prawdy. Trzy zasadnicze składniki mądrości to 1) poznanie (gr. gnosis), czyli wiedza o zapisach Słowa Bożego, 2) interpretacja (gr. synesis), czyli umiejętność dostrzegania pozwiązań między poszczególnymi elementami wiedzy oraz 3) odwaga (gr. arete), czyli umiejętność podjęcia decyzji: tak lub nie. W związku z ww. elementami, możemy w naszym życiu odczuwać brak mądrości 1) kiedy brak nam danych do podjęcia decyzji, 2) kiedy nie potrafimy wypracować jednoznacznego zdania w sprawie lub 3) kiedy nie potrafimy zdecydować się na konsekwentne działanie.
W tych sprawach, pisze Jakub, możemy prosić Boga, ponieważ On daje wszystkim dosłownie 'z prostotą' (gr. haplos) i 'bez poniżania' (gr. oneidizō). Przede wszystkim, Bóg nie poniża człowieka, któremu brak gnosis, ponieważ poznanie jest darem - jest wynikiem działania w umyśle zadatku ducha, który daje nam wolę poznawania (gnosis) i uzdalnia do zrozumienia (synesis). Po drugie, Bóg daje prostotę widzenia: dzięki umiejętności interpretacji i opatrzności, która zapewnia potrzebne doświadczenie, jesteśmy w stanie wyraźnie zobaczyć, co trzeba czynić w danej sytuacji. We wszystkich zatem wymienionych obszarach - gnosis, synesis, arete - lud Pański jest wspomagany, aby stać się mądrym dzięki poddawaniu się pod wpływ Bożego ducha.
Kontekstowe tematy Biblijne:
- rozszerzony komentarz do 2 Pt. 1:5-9
- rozszerzony komentarz do Kol. 1:9-12
- owocem zaś ducha jest
- mądrość Boża w tajemnicy
Jak. 1:6-8
"Ale niech prosi z wiarą, bez powątpiewania. Kto bowiem wątpi, podobny jest do fali morskiej pędzonej przez wiatr i miotanej tu i tam. (7) Człowiek taki niech nie myśli, że coś otrzyma od Pana. (8) Człowiek umysłu dwoistego jest niestały we wszystkich swoich drogach" (UBG)
Komentarz: istnieją trzy uniwersalne warunki, które musi spełnić prawidłowo (etycznie) realizowane działanie: 1) nie może wynikać ze złej woli, 2) musi być realizowane w prawdzie (w oparciu o znajomość zasad Boskiego porządku i niezakłamaną komunikację) oraz 3) musi mu towarzyszyć zaufanie co do wartości i możliwości osiągnięcia obranego celu. Wersety 6-8 odnoszą się do warunku 3). Brak wiary w możliwość osiągnięcia celu skutkować będzie brakiem konsekwencji w działaniu i ostatecznie klęską całego projektu. Bóg nie współpracuje z człowiekiem, jeśli ten nie potrafi jednoznacznie wskazać swojego celu i konsekwentnie do niego dążyć. Dotyczy to każdej życiowej sprawy, ale również, jak podkreśla Jakub, dotyczy mądrości. Mądrość jest wynikiem poznania (gnosis) oraz umiejętności interpretacji (synesis) - rozumienia, w jaki sposób łączą się ze sobą poszczególne składniki wiedzy. Dlatego rozwijamy mądrość dzięki wpływowi Bożego ducha (stąd Jakub mówi, żeby prosić), ale także wytrwałej pracy własnej nad sensem Słowa Bożego. Warunkiem osiągnięcia mądrości musi jednak być wiara w możliwość osiągnięcia celu i wytrwałe do niego dążenie.
Kontekstowe tematy Biblijne:
- rozszerzony komentarz do Kol. 1:9-12
- etyka w Biblii
- definicja wiary
Jak. 1:12-15
"Błogosławiony człowiek, który znosi próbę, bo gdy zostanie wypróbowany, otrzyma koronę życia, którą obiecał Pan tym, którzy go miłują. (13) Niech nikt, gdy jest kuszony, nie mówi: Jestem kuszony przez Boga. Bóg bowiem nie może być kuszony do złego ani sam nikogo nie kusi. (14) Lecz każdy jest kuszony przez własną pożądliwość, która go pociąga i nęci. (15) Następnie pożądliwość, gdy pocznie, rodzi grzech, a grzech, gdy będzie wykonany, rodzi śmierć" (UBG)
Komentarz: pisząc o kuszeniu do zła, Jakub nie używa greckiego poneros, oznaczającego działanie nieetyczne, ale kakos, które oznacza wolę wyrządzania krzywdy. Kakos według słów wersetu 15 jest wolą złego, która w przypadku wykonania karana jest śmiercią. Bóg nie działa z zamiarem szkodzenia, sam nie może być do tego kuszony ani nikogo w tym kierunku nie kusi (oznaczałoby to bowiem, że sam prowadzi człowieka do śmierci; werset 13). Do śmiercionośnego postępowania prowadzą człowieka jego własne pożądliwości, przy czym użyte tutaj greckie epithymia oznacza pragnienie czegoś lub tęsknotę przede wszystkim w wymiarze cielesnym (werset 14). Mogą to być słabości ciała lub cechy charakteru. Grzech będzie mieć miejsce wówczas, kiedy tym wpływom ulegniemy. Dlatego, pisze Jakub, trzeba te wpływy identyfikować i nie ulegać im, ponieważ tylko wówczas osiągniemy nagrodę duchowej chwały obiecaną wybranym (werset 12).
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 1:16,17
"Nie błądźcie, moi umiłowani bracia! (17) Wszelki dar dobry i wszelki dar doskonały pochodzi z góry i zstępuje od Ojca światłości, u którego nie ma zmiany ani cienia zmienności" (UBG)
Komentarz: rzeczy z kategorii 'dobre' służą korzyści i rozwojowi człowieka. W Boskim porządku świata osiąga się je etycznym działaniem. Jakub w powyższym fragmencie wymienia dwa kryteria etycznej oceny. Po pierwsze, etyczne jest działanie ukierunkowane na cel ('doskonały' jest tłumaczeniem greckiego teleios - dokończony). Stąd wezwanie "Nie błądźcie" z wersetu 16. Innymi słowy, obierajcie konkretne cele i prosto do nich dążcie, nie zbaczając. Po drugie, jest to działanie realizowane w zgodzie z prawdą (niezmiennymi zasadami Boskiego porządku). Do tego warunku odnosi się Jakub, nazywając Boga 'Ojcem światłości, u którego nie ma zmiany ani cienia zmienności'. Światło jest symbolem ducha prawdy, który pozwala wierzącym rozumieć prawo Boga i je wykonywać. Stąd osiągnięcie każdego dobrego celu jest darem Boga - ponieważ Bóg jest twórcą etycznej struktury rzeczywistości oraz dawcą ducha prawdy.
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 1:18
"Ze swojej woli zrodził nas słowem prawdy, abyśmy byli jakby pierwocinami jego stworzeń" (UBG)
Komentarz: wybrani, którzy okazują wiarę w Jezusa Chrystusa, otrzymują w darze Boską miłość agape, która jest wolą poznawania i praktykowania prawdy. Poddając się jej wpływowi, kształtują od nowa charakter na obraz charakteru Jezusa Chrystusa i doświadczają w ten sposób zrodzenia z ducha. Temu samemu procesowi poddana będzie cała niewybrana ludzkość w przyszłym dniu sądu, który będzie czasem naprawy człowieka i stworzenia go na obraz Boży. Ponieważ obecnie zrodzenie z ducha oferowane jest wybranym (przed resztą świata), Jakub mówi o nich jako o pierwocinach stworzeń.
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 1:19-21
"Tak więc, moi umiłowani bracia, niech każdy człowiek będzie skory do słuchania, nieskory do mówienia i nieskory do gniewu. (20) Gniew bowiem człowieka nie wykonuje sprawiedliwości Bożej. (21) Odrzućcie więc wszelką plugawość oraz bezmiar zła i z łagodnością przyjmijcie zaszczepione w was słowo, które może zbawić wasze dusze" (UBG)
Komentarz: w wersecie 18 była mowa o zrodzeniu z ducha, które ma miejsce przez słowo - przez rozwój zrozumienia prawdy, który jest domeną nowego stworzenia (rozumu). W wersetach 19-21 Jakub pokazuje dwa czynniki, które ten rozwój wstrzymują. Po pierwsze, skłonność do mówienia zamiast słuchania. Człowiek, który nie potrafi słuchać - nie potrafi przyjmować informacji - niczego się nie nauczy, a to przecież jest istotą kształtowania nie tylko ducha, ale i charakteru. Po drugie, czytamy dosłownie w wersecie 20: "gniew bowiem męża sprawiedliwości Boga nie działa" (GP). Nie ma tutaj mowy o sprawiedliwej emocji wymierzonej w zło, ale skłonności charakteru. Warto zacytować w tym miejscu konkluzję artykułu Justyny Krauzowicz Stres - konstruktor czy destruktor procesów poznawczych?: "procesy poznawcze: percepcja, uwaga, pamięć, przetwarzanie informacji mogą z jednej strony paść ofiarą stresu, który długotrwale działając znacznie je osłabia, jednak z drugiej – w początkowej fazie stresu ulegają mobilizacji wraz z całym organizmem, a dodatkowo racjonalna ocena poznawcza, analiza sytuacji i bodźców może znacząco zmienić natężenie stresu". Z jednej zatem strony przedłużający się gniew jest szkodliwy dla nowego stworzenia, z drugiej zaś strony nowe stworzenie może poprzez rozwój intelektualnej oceny zahamować podświadomą skłonność do gniewu. Kiedy to zadanie zostaje wykonane, wówczas "gniew męża sprawiedliwości nie działa".
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 1:22-25
"Bądźcie więc wykonawcami słowa, a nie tylko słuchaczami, oszukującymi samych siebie. (23) Jeśli bowiem ktoś jest słuchaczem słowa, a nie wykonawcą, podobny jest do człowieka, który przygląda się w lustrze swemu naturalnemu obliczu. (24) Bo przyjrzał się sobie, odszedł i zaraz zapomniał, jakim był. (25) Lecz kto wpatruje się w doskonałe prawo wolności i trwa w nim, nie jest słuchaczem, który zapomina, lecz wykonawcą dzieła, ten będzie błogosławiony w swoim działaniu" (UBG)
Komentarz: na osobowość człowieka składa się świadomość (nowe stworzenie/ umysł) i podświadomość (wewnętrzny człowiek/ charakter). Nowe stworzenie kształtuje się przez słuchanie (nabywanie informacji) i myślenie (obróbkę informacji); wewnętrzny człowiek kształtuje się przez działanie. Jeśli zatem "ktoś jest słuchaczem słowa, a nie wykonawcą", jego wewnętrzny człowiek przygląda się nowemu stworzeniu w lustrze myśli, ale kiedy myśl odchodzi, w charakterze nie zostaje żadna zmiana - "Bo przyjrzał się sobie, odszedł i zaraz zapomniał, jakim był" (wersety 23 i 24). Wykonawca "będzie błogosławiony w swoim działaniu", ponieważ przyniesie ono efekt w postaci zmiany charakteru.
Osobny wątek związany jest z określeniem "prawo wolności", które pojawia się w wersecie 25. Zakon Mojżesza nie był prawem wolności w tym sensie, że oparty był na przepisach, które należało wypełniać w każdej okoliczności, której dotyczył przepis. Nowe Przymierze oparte jest nie na przepisach, ale na zasadach. Tutaj sposób postępowania jest wynikiem analizy zasad, uwzględniającej cel działania, okoliczności oraz gotowość poniesienia określonych ofiar (niezbędnych do osiągnięcia celu). Nie ma, jak miało to miejsce w przypadku przepisu, przymusu podjęcia określonego działania, ale jest wolność wyboru pod warunkiem gotowości na przyjęcie konsekwencji, zgodnie z zasadą: "Wszystko mi wolno, ale nie wszystko jest pożyteczne" (1 Kor. 6:12 UBG).
Kontekstowe tematy Biblijne:
- nowe stworzenie i przemiana wewnętrznego człowieka
- Tora i pojęcie prawa w Nowym Testamencie
- etyka w Biblii
Jak. 1:26,27
"Jeśli ktoś wśród was sądzi, że jest pobożny, a nie powściąga swego języka, lecz oszukuje swe serce, tego pobożność jest próżna. (27) Czysta i nieskalana pobożność u Boga i Ojca polega na tym, aby przychodzić z pomocą sierotom i wdowom w ich utrapieniu i zachować samego siebie nieskażonym przez świat" (UBG)
Komentarz: przymiotnik thrēskos (G2357) przetłumaczony w wersecie 26 jako 'pobożny' pojawia się w Nowym Testamencie tylko raz - w Jak. 1:26 i najprawdobodobniej pochodzi od czasownika throeō (G2360), oznaczającego głośne wołanie, ale także zmartwienie czy nawet przerażenie. Człowiek religijny zatem rozpoznaje kruchość swojej egzystencji, ale w przerażeniu, które niesie ze sobą ta świadomość, zwraca się do Boga pełnią swojej woli. Jakub ostrzega jednak, aby 'nie oszukiwać swojego serca' (symbol woli), ponieważ samo skłanianie się ku Bogu - samo tylko głośne wołanie serca - nie będzie wysłuchane. Bóg nasłuchuje bowiem zmian, które w ciele charakteru powoduje duch. Stąd trzy przykłady pobożności, o których czytamy, wszystkie opisują władzę ducha nad ciałem - zarówno w aspekcie eliminowania niepożądanych cech (powstrzymywanie języka, zachowanie siebie niesplamionym przez świat), jak i wykorzystywania ciała jako narzędzia służby (pomoc sierotom i wdowom). Istotą naszej wiary jest wewnętrzna przemiana osobowości na wzór Jezusa Chrystusa. Jeśli ta przemiana nie zachodzi, nasza religijność jest próżna (nieskuteczna), a my stajemy się ludźmi przyglądającymi się swojemu odbiciu w lustrze, aby zaraz po odejściu zapomnieć, jacy mamy być (zobacz wersety 22-25 powyżej).
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jakuba 2
Jak. 2:10-12
"Kto bowiem przestrzega całego prawa, a przekroczy jedno przykazanie, staje się winnym wszystkich. (11) Bo ten, który powiedział: Nie będziesz cudzołożył, powiedział też: Nie będziesz zabijał. Jeżeli więc nie cudzołożysz, ale zabijasz, jesteś przestępcą prawa. (12) Tak mówcie i tak czyńcie, jak ci, którzy mają być sądzeni przez prawo wolności" (UBG)
Komentarz: o znaczeniu prawa wolności pisałem w komentarzu do Jak. 1:22-25 - "Zakon Mojżesza nie był prawem wolności w tym sensie, że oparty był na przepisach, które należało wypełniać w każdej okoliczności, której dotyczył przepis. Nowe Przymierze oparte jest nie na przepisach, ale na zasadach. Tutaj sposób postępowania jest wynikiem analizy zasad, uwzględniającej cel działania, okoliczności oraz gotowość poniesienia określonych ofiar (niezbędnych do osiągnięcia celu). Nie ma, jak miało to miejsce w przypadku przepisu, przymusu podjęcia określonego działania, ale jest wolność wyboru pod warunkiem gotowości na przyjęcie konsekwencji, zgodnie z zasadą: "Wszystko mi wolno, ale nie wszystko jest pożyteczne" (1 Kor. 6:12 UBG)."
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 2:13
"Sąd bowiem bez miłosierdzia odbędzie się nad tym, który nie czynił miłosierdzia, a miłosierdzie chlubi się przeciwko sądowi" (UBG)
Komentarz: greckie eleos (G1656) oznacza miłosierdzie - zdolność dostrzegania krzywdy i niesienia pomocy. Miłosierdzie w powołanych nie ma być jedynie incydentalnym okazaniem współczucia, ale ma zostać wypracowane jako cecha charakteru. Ten, który nie czynił miłosierdzia, nie rozwinął w sobie tej cechy, zatem nad tym odbędzie się sąd bez miłosierdzia, tzn. przystąpi on do oceny bez posiadania tej cechy w swoim charakterze. Ponieważ sąd obejmuje ocenę charakteru pod względem zdolności wydawania owocu, "miłosierdzie chlubi się przeciwko sądowi" - oceniany, który rozwinął eleos, sądu obawiać się nie musi.
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 2:20-23
"Czy chcesz się przekonać, marny człowieku, że wiara bez uczynków jest martwa? (21) Czy Abraham, nasz ojciec, nie został usprawiedliwiony z uczynków, gdy ofiarował Izaaka, swego syna, na ołtarzu? (22) Widzisz, że wiara współdziałała z jego uczynkami i przez uczynki wiara stała się doskonała. (23) I tak wypełniło się Pismo, które mówi: Uwierzył Abraham Bogu i poczytano mu to za sprawiedliwość, i został nazwany przyjacielem Boga" (UBG)
Komentarz: werset 23 czytany w tłumaczeniu dosłownym nie mówi, że Abrahamowi wiarę poczytano za sprawiedliwość. Takie zrozumienie stoi zresztą w rażącej sprzeczności z wersetem 22, gdzie Jakub podkreśla, że wiara Abrahama stała się doskonała przez uczynki, a więc nie samo tylko przekonanie miało znaczenie dla usprawiedliwienia Abrahama. Dosłownie werset 23 mówi, że wiara Abrahama została mu policzona 'ku usprawiedliwieniu', zatem Bóg uznał, że jest ona właściwym narzędziem dla dokonania pracy usprawiedliwienia rzeczywistego, tzn. rzeczywistej reformy charakteru. Rzeczywiste usprawiedliwienie oznacza także konieczność wydawania owocu uczynków, dlatego wiara Abrahama stała się doskonała (dojrzała) dzięki uczynkom - ponieważ wówczas dopiero spełniła swoją rolę, reformując faktycznie charakter ojca naszej wiary. Wiara, która nie prowadzi do naprawy człowieka, nie spełnia swojego zadania, dlatego 'wiara bez uczynków jest martwa'.
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 2:24-26
"Widzicie więc, że człowiek zostaje usprawiedliwiony z uczynków, a nie tylko z wiary. (25) Podobnie i nierządnica Rachab, czy nie z uczynków została usprawiedliwiona, gdy przyjęła wysłanników i wypuściła ich inną drogą? (26) Jak bowiem ciało bez ducha jest martwe, tak i wiara bez uczynków jest martwa" (UBG)
Komentarz: ponieważ celem wiary jest usprawiedliwienie, a sensem usprawiedliwienia jest rzeczywista reforma charakteru, w oczywisty sposób wiara musi prowadzić do uczynków - inaczej nie spełnia swojej roli. Usprawiedliwienie jest z wiary nie dlatego, że wystarczy mieć przekonanie, aby być uznanym za sprawiedliwego przed Bogiem, tylko dlatego, że wiara działająca przez ofiarniczą miłość agape reformuje charakter człowieka 'od środka', działając w sferze uczuć i myśli. Duch miłości agape jest w wybranych źródłem nowego narodzenia się charakteru, który będzie się rozwijał do zupełnej zgodności z charakterem Jezusa Chrystusa. Jednak aby otrzymać ten dar, wybrani także muszą podjąć uczynki i pokutować z grzechów. Stąd zasada, którą Jakub podaje w wersecie 26: dopóki wierze nie towarzyszą uczynki (pokuty), dopóty ciało pozostaje bez ducha (nowego zrodzenia).
Kontekstowe tematy Biblijne:
- rozszerzony komentarz do Jak. 2:24,26
Jakuba 3
Jak. 3:1
"Niech niewielu z was zostaje nauczycielami, moi bracia, gdyż wiecie, że czeka nas surowszy sąd" (UBG)
Komentarz: słowa wersetu 1 padają w kontekście późniejszego wywodu na temat używania języka. Nauczanie naturalnie się z tym wiąże. Jeśli zadania tego podejmuje się osoba, która nie panuje nad słowami, przyniesie to szkodę słuchającym oraz samemu nauczającemu. Sąd, o którym pisze Jakub, to greckie krima, którego znaczenie ogranicza się w Biblii do wyroku (oceny). Jednocześnie oryginał mówi o większym sądzie (nie o surowszym). Rozumiem tę zapowiedź dwojako. Po pierwsze, praca nauczania oznacza ubieganie się o wyższą pozycję w Królestwie, a wyższe stanowisko naturalnie obwarowane jest wyższymi kryteriami. Po drugie, nauczający poddają się osądowi społeczności, w której nauczają. Nauczyciel, który nie panuje nad językiem, bardzo szybko zostanie wypunktowany i straci swój autorytet.
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 3:2-5
"Wszyscy bowiem w wielu sprawach upadamy. Jeśli ktoś nie upada w mowie, jest człowiekiem doskonałym, który też może utrzymać na wodzy całe ciało. (3) Oto koniom wkładamy wędzidła do pysków, aby były nam posłuszne, i kierujemy całym ich ciałem. (4) Podobnie i statki, choć są tak wielkie i pędzone gwałtownymi wichrami, jednak za pomocą niewielkiego steru są kierowane tam, dokąd chce sternik. (5) Tak też język jest małym organem, lecz bardzo się przechwala" (UBG)
Komentarz: etyka Nowego Testamentu ma wymiar pragmatyczny. Z punktu widzenia Bożego sądu (oceny), konsekwencji nie rodzą wewnętrzne motywy, emocje czy przekonania, ale ich wykonanie: "grzech, gdy będzie wykonany, rodzi śmierć" (Jak. 1:15). Stąd krytyka języka, którą podejmuje Jakub w 3. rodziale listu. Język jest bowiem organem, za pomocą którego wszystko, co jest w nas, przyjmuje zewnętrzną formę, a więc zostaje wykonane w myśl Jak. 1:15. Ponieważ tym, co zostaje wykonane, jest nasza niedoskonałość prowadząca do śmierci, język "jest zapalony przez ogień piekielny" (Jak. 1:6). Z drugiej jednak strony, konsekwencją pragmatycznego ujęcia grzechu są słowa wersetu 2: "Jeśli ktoś nie upada w mowie, jest człowiekiem doskonałym". W tej definicji doskonałość jest zdolnością panowania nad sobą; umiejętnością ujarzmiania wewnętrznych (potencjalnie grzesznych) emocji.
Zadaniem, które stawia przed człowiekiem wiara w Chrystusa, jest kształtowanie ciała charakteru mocą udzielanego wierzącym ducha prawdy. Co jednak czytamy w wersetach 3 i 4 - język prowadzi ciało, podobnie jak ster prowadzi okręt. Poddanie kontroli języka oznaczać zatem będzie poddanie kontroli ciała, podobnie jak "koniom wkładamy wędzidła do pysków, aby były nam posłuszne, i kierujemy całym ich ciałem". W ten sposób rozwijamy zaletę cichości. Greckie praotes, zwykle tłumaczone jako cichość lub łagodność, oryginalnie opisywało ujarzmianie dzikich koni, które następnie wykorzystywano m.in. do celów batalistycznych. Taki koń zachowywał swoje naturalne cechy - swoją dzikość, siłę i odwagę - ale dawał się kontrolować jeźdźcy. Także i język: ma do wykonania swoje zadanie, ale warunkiem jest poddanie go kontroli jeźdźcy (ducha).
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 3:9
"Nim błogosławimy Boga i Ojca i nim przeklinamy ludzi stworzonych na podobieństwo Boga" (UBG)
Komentarz: w kontekście krytyki języka, która zajmuje dużą część 3. rozdziału, pada stwierdzenie zupełnie oderwane od tego bezpośredniego kontekstu: Bóg stworzył człowieka na swoje podobieństwo. Posiadamy zatem pewne cechy upodabniające nas do Boga, ale nie jesteśmy Bożym obrazem. Stajemy się nim, według nauki Nowego Testamentu, wpatrując się w obraz charakteru naszego Mistrza Jezusa. To do niego Bóg powiedział: uczyńmy. Ten, który w Edenie uczynił Adama na swoje podobieństwo, odpoczął i oddał zadanie twórcze w ręcę Zbawiciela.
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 3:17,18
"Mądrość zaś, która jest z góry, jest przede wszystkim czysta (G0053), następnie pokojowo usposobiona (G1516), łagodna (G1933), ustępliwa (G2138), pełna miłosierdzia (G1656) i dobrych owoców, bezstronna (G0087) i nieobłudna (G0505). (18) A owoc sprawiedliwości jest siany w pokoju przez tych, którzy czynią pokój" (UBG)
Komentarz: w wykładzie pt. "Etyka w Biblii" pisałem o trzech kryteriach, których spełnienie czyni działanie etycznym (prawidłowo podjętym): 1) prawda, 2) zaufanie prowadzące do konsekwencji, 3) dobra wola. Opis mądrości podany w Jak. 3:17 odpowiada w całości tym trzem kryteriom:
1) kryterium prawdy
--- epieikēs (G1933) - odpowiedni - używa środków właściwych do osiągnięcia wybranego celu; rozumie przyczynowo-skutkową zależność zdarzeń; składa odpowiednie ofiary;
--- eupeithēs (G2138) - posłuszny - zna i uwzględnia zasady sprawiedliwości; działa w oparciu o znajomość prawa;
--- anypokritos (G0505) - nieobłudny, pozbawiony hipokryzji - mówi prawdę ze swoim otoczeniem; działa w sposób wyrażający prawdziwe intencje;
2) kryterium zaufania/ konsekwencji
--- hagnos (G0053) - czysty, nieskalany, oddzielony - opisuje skoncentrowanie na celu; oddzielenie się od spraw, które nie służą jego realizacji;
--- adiakritos (G0087) - jednoznaczny, pewny - niezbędnym warunkiem etycznego działania jest stabilność celu i jego konsekwentna realizacja;
3) kryterium dobrej woli
--- eirēnikos (G1516) - pokojowo usposobiony - etyczne działanie służy realizacji mojego celu, a nie szkodzeniu celom innych. W tym sensie jest pokojowe: nie wyraża złej woli, a więc nie prowadzi do agresji;
--- eleos (G1656) - miłosierny - zdolny dostrzegać krzywdę i nieść pomoc.
Skutkiem mądrości ma być owoc sprawiedliwości, ale jego warunkiem jest pokój - trwanie we wzajemnej dobrej woli, bez agresji i obopólnych oskarżeń, a także wymienionych w wersetach 14 i 16: zazdrości, kłótni, kłamstwa. To wszystko powoduje, że ludzie zaczynają podejrzewać się o złą wolę i podstęp. Pokój zastępuje wojna, ponieważ chcę zniszczyć mojego wroga zanim on zniszczy mnie. Budowanie (owoc) zastępuje destrukcja.
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jakuba 4
Jak. 4:7-10
"Poddajcie się więc Bogu, przeciwstawcie się diabłu, a ucieknie od was. (8) Zbliżcie się do Boga, a on zbliży się do was. Obmyjcie ręce, grzesznicy, i oczyśćcie serca, ludzie umysłu dwoistego. (9) Ubolewajcie, smućcie się i płaczcie. Wasz śmiech niech się obróci w smutek, a radość w przygnębienie. (10) Uniżcie się przed Panem, a on was wywyższy" (UBG)
Komentarz: pokora jest postawą serca i umysłu uznającą wyższość drugiego. Pismo Święte podkreśla wartość pokory z dwóch głównych powodów:
1) pokora pozwala się uczyć i weryfikować swoje postępowanie. Ponieważ usprawiedliwienie jest rzeczywistą reformą charakteru, umiejętność przyjmowania pouczeń z zewnątrz oraz dostrzegania swoich upadków jest niezbędnym warunkiem duchowego wzrostu. Do tego aspektu nawiązuje Jakub w wersetach 8 i 9. Z sukcesem odrobiona lekcja usprawiedliwienia będzie dla wierzących źródłem chwały, zarówno w sensie dobrej opinii w otoczeniu w czasie obecnym, jak i nagrody w przyszłym Królestwie Chrystusa (werset 10);
2) pokora pozwala uznać interesy drugiego za ważniejsze od moich. Jej brak prowadzi do walk między braćmi, o których czytamy na początku 4. rozdziału, ponieważ każda moja potrzeba jest ważniejsza od potrzeby mojego brata, choćby on tracił dużo więcej niż ja zyskam. W ten sposób czynimy zło. Zachowanie pokory zatem zabezpiecza człowieka przed grzechem nawet tam, gdzie ocena bilansu zysków i strat nie jest tak oczywista. W ten sposób zabezpieczamy się nie tylko przed samowolnym grzechem, ale również zabieramy pole do działania diabłu, który traci "punkt zaczepienia", który mógłby wykorzystać jako pokusę do zła (werset 7).
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jak. 4:11,12
"Nie obmawiajcie jedni drugich, bracia. Kto obmawia brata i osądza brata, obmawia prawo i osądza prawo. Jeśli zaś osądzasz prawo, nie jesteś wykonawcą prawa, lecz sędzią. (12) Jeden jest prawodawca, który ma moc zbawić i zatracić. A ty kim jesteś, że osądzasz drugiego?" (UBG)
Komentarz: prawo stanowi zespół wytycznych postępowania. W Boskim porządku rzeczy stanowione jest na różnych poziomach. Najwyższy poziom stanowią prawa wyznaczone przez samego Stwórcę (tzw. prawo naturalne). Najniższy poziom stanowią prawa, które nakładamy sami na siebie i jest to tzw. prawo moralne. Moralność określa ofiary, które godzimy się ponosić dla osiągnięcia celów, które sobie wyznaczamy. I choć związek moralności z indywidualnymi celami wymusza jej indywidualny charakter, to jednak dla każdego człowieka z osobna moralność, którą się on kieruje, jest częścią prawa. Dlatego Jakub pisze, że osądzając człowieka, osądzamy jednocześnie prawo. Naturalnie nie jesteśmy do tego upoważnieni, ponieważ każdy jest wolny do tego, aby określać swoje życiowe cele i decydować, jakie ofiary gotów jest ponosić dla ich osiągnięcia. To naturalne prawo człowieka dane nam przez Boga. Tymczasem Jakub przypomina, że nie jesteśmy sędziami. Sądzić będziemy w przyszłym Królestwie Chrystusa, jeśli osiągniemy nagrodę powołania, o którą się ubiegamy. Tymczasem jesteśmy tylko kandydatami, którzy muszą przede wszystkim pilnie sądzić samych siebie.
Kontekstowe tematy Biblijne:
- etyka w Biblii
- Tora i pojęcie prawa w Nowym Testamencie
- którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone
- klucze Królestwa
Jak. 4:17
"Kto więc umie dobrze czynić, a nie czyni, popełnia grzech" (UBG)
Komentarz: w oryginale Jakub przeciwstawia grzech pięknu (zamiast dobra). Przeciwstawienie kategorii etycznej (grzech) i kategorii estetycznej (piękno) jest tylko pozornie chybione. Dobro jest w szerokim znaczeniu działaniem konstruktywnym, a więc twórczym, porządkującym rzeczywistość, wyłaniającym ład z chaosu. Jeśli tak pojmowane dobro obejmuje także sztukę, która jest najwyższym wyrazem mocy twórczej artysty, wówczas nie trudno dostrzec pozytywną relację piękna z dobrem lub negatywną - ze złem, które w swojej istocie jest działaniem destrukcyjnym. Jednocześnie Jakub wskazuje, że nie wystarczy zachowanie etycznej neutralności, zgodnie z zasadą podaną przez Jezusa: "Kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie, a kto nie zbiera ze mną, rozprasza" (Łk. 11:23). Nie jest zatem dobrem samo powstrzymywanie się od zła; złem natomiast jest powstrzymywanie się od dobra. Ten, kto wie, jak czynić dobro i ma ku temu środki, zobowiązany jest do podjęcia działania.
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]Jakuba 5
Jak. 5:14-16
"Choruje ktoś wśród was? Niech przywoła starszych kościoła i niech się modlą nad nim, namaszczając go olejem w imię Pana. (15) A modlitwa wiary uzdrowi chorego i Pan go podźwignie. Jeśli zaś popełnił grzechy, będą mu przebaczone. (16) Wyznawajcie sobie nawzajem upadki i módlcie się jedni za drugich, abyście byli uzdrowieni. Wiele może usilna modlitwa sprawiedliwego" (UBG)
Komentarz: w gruncie rzeczy komentarz do wersetów 14-16 stanowią wersety 19-20: "Bracia, jeśli ktoś z was zejdzie z drogi prawdy, a ktoś go nawróci; (20) Niech wie, że kto nawróci grzesznika z jego błędnej drogi, wybawi duszę od śmierci i zakryje mnóstwo grzechów". Jakub naucza zatem o chorobie duchowej, nie cielesnej. Kontakt z dojrzałymi pasterzami zboru połączony z zapewnieniem wybaczenia (co zazwyczaj jest potrzebne w przypadku osób znajdujących się w takim położeniu) pomoże choremu powrócić do duchowego zdrowia. Werset 16 zwłaszcza ma zastosowanie w przypadkach popełnienia grzechu, który jest ukryty przed społecznością, a duchowo coraz bardziej pogrąża winowajcę. Odpuszczenie takiego grzechu skruszonemu bratu przez współbraci pozwoli mu powrócić do społeczności i ponownie cieszyć się radością ducha.
Kontekstowe tematy Biblijne:
[początek strony]