Komentarze do Ewangelii Łukasza

Streszczenie Ewangelii Łukasza

Ewangelia, której autorstwo przypisuje się Łukaszowi, lekarzowi, który był towarzyszem Pawła w jego podróżach misyjnych. Jedna z tzw. Ewangelii synoptycznych - mianem tym określa się ewangelie według Mateusza, Marka i Łukasza z uwagi na dużą zbieżność przedstawianych wydarzeń i nauk. Istotna rozbieżność, o której warto wspomnieć, dotyczy słów Jezusa wypowiedzianych podczas ostatniej wieczerzy, wyjaśniających znaczenie kielicha. Według Mateusza i Marka, Jezus mówi, że kielich jest krwią Nowego Przymierza; według Łukasza, że jest to Nowe Przymierze w jego krwi. Wersja Łukasza jest także przytoczona przez apostoła Pawła w 1 Kor. 11:25, który z kolei miał te słowa otrzymać bezpośrednio od Pana (1 Kor. 11:23). Najwyraźniej zatem tekst Ewangelii był konsultowany z apostołem. Łukasz przytacza w swoim tekście większość nauk i wydarzeń, o których pisze Mateusz, choć w nieco innym układzie chronologicznym, podaje nieco okrojoną wersję Kazania na Górze, a przypowieść o uczcie weselnej kończy się w wydaniu Łukasza na zwołaniu gości. Jednocześnie, Łukasz włączył do swojej Ewangelii elementy, których brak u innych ewangelistów, m.in. rozwija historię Elżbiety i Zachariasza oraz podaje przypowieść o minach:
- Łukasza 1 - Elżbieta i Zachariasz; zapowiedź narodzenia Jana Chrzciciela; wizyta anioła Gabriela u Marii i zapowiedź narodzenia Jezusa; odwiedziny Marii u Elżbiety; narodziny Jana;
- Łukasza 2 - narodzenie Jezusa w Betlejem; objawienie pasterzom narodzenia Pańskiego; obrzezanie Jezusa, proroctwo Symeona; 12-letni Jezus w świątyni;
- Łukasza 3 - służba Jana Chrzciciela; proroctwo o Jezusie (będzie chrzcił duchem świętym i ogniem); chrzest Jezusa; uwięzienie Jana; genealogia Jezusa od Józefa do Adama;
- Łukasza 4 - kuszenie Jezusa na pustkowiu; nauczanie w synagodze w Nazarecie; żaden prorok nie bywa przyjęty w rodzinnych stronach; wypędzenie demona z człowieka w synagodze w Kafarnaum; uzdrowienie teściowej Piotra; muszę oznajmiać dobrą nowinę, bo po to zostałem posłany;
- Łukasza 5 - powołanie Piotra (cudowny połów ryb); uzdrowienie trędowatego; uzdrowienie paralityka (twoje grzechy są ci przebaczone); dyskusja z uczonymi w piśmie nt. tego, kto może przebaczać grzechy; powołanie i uczta w domu Lewiego; nie przyszedłem wezwać prawych, tylko grzeszników; Jezus wyjaśnia uczonym, dlaczego jego uczniowie nie poszczą;
- Łukasza 6 - czy wolno zrywać kłosy w sabat (Syn Człowieczy jest Panem Sabatu); uzdrowienie w sabat człowieka z uschniętą ręką; powołanie i imiona dwunastu; Kazanie na Górze: błogosławieństwa (szczęśliwi jesteście, gdy...) i przekleństwa (biada wam, którzy...); miłować nieprzyjaciół; nadstawiać drugi policzek; nie odmawiać proszącym; złota reguła; czynić dobrze, nie oczekując nic w zamian; nie sądzić; najpierw wyjąć belkę z własnego oka, a potem słomkę z oka brata; drzewo poznaje się po owocach; z obfitości serca mówią usta; przypowieść o dwóch domach (na skale i na piasku);
- Łukasza 7 - uzdrowienie niewolnika setnika; wskrzeszenie syna wdowy z Nain; posłańcy Jana Chrzciciela pytają Jezusa, czy jest Mesjaszem; świadectwo Jezusa o Janie; wśród narodzonych z niewiast nie ma nikogo większego niż Jan, lecz pomniejszy w Królstwie Bożym większy jest niż on; mądrość potwierdza swą prawość swoimi czynami; Jezus w domu faryzeusza, grzesznica obmywa jego stopy i namaszcza głowę; komu mało przebaczono, ten mało miłuje;
- Łukasza 8 - przypowieść o siewcy; kto ma, ten dostanie więcej, kto nie ma, temu zabiorą nawet to, co ma; przykład o lampie; matką i braćmi Jezusa są ci, którzy wykonują słowo; uciszenie burzy na jeziorze; Jezus uzdrawia opętanego przez demony, które wchodzą następnie w stado świn i rzucają je z urwiska; uzdrowienie kobiety cierpiącej na upływ krwi; wskrzeszenie córki Jaira;
- Łukasza 9 - wysłanie dwunastu do służby ewangelizacyjnej; cudowne rozmnożenie pięciu chlebów i dwóch ryb dla pięciu tysięcy mężczyzn; Jezus pyta uczniów kim ich zdaniem jest, Piotr odpowiada, że Synem Bożym; proroctwo o nadchodzącej śmierci i zmartwychwstaniu; jeśli ktoś chce pójść za mną, niech się zaprze samego siebie i weźmie swój krzyż; kto chce wybawić swą duszę, ten ją straci; wizja przemienienia; wypędzenie z chłopca demona, z którym apostołowie nie mogli sobie poradzić; kto jest największy; kto nie jest przeciw nam, ten jest za nami; niech umarli grzebią swych umarłych; człowiek, który przykłada rękę do pługa, a ogląda się wstecz, nie nadaje się do Królestwa Bożego;
- Łukasza 10 - wysłanie siedemdziesięciu do służby ewangelizacyjnej; zobaczyłem szatana spadającego z nieba niczym błyskawica; wysławienie Boga za to, że ukrył swą mądrość przed mędrcami; co czynić, aby odziedziczyć życie wieczne; kto jest moim bliźnim - przypowieść o miłosiernym Samarytaninie; gościna u Marii i Marty, Marta usługuje podczas gdy Maria 'wybrała dobrą cząstkę';
- Łukasza 11 - modlitwa Pańska; proście, a będzie wam dane, szukajcie, a znajdziecie; Ojciec da ducha tym, którzy Go proszą; czyją mocą Jezus dokonuje cudów; kto nie jest po mojej stronie, ten jest przeciwko mnie; szczęśliwi, którzy słuchają Słowa Bożego i je zachowują; znak Jonasza; lampą ciała jest oko; krytyka faryzeuszy, którzy z zewnątrz oczyszczają kielich i misę, ale ich wnętrze jest złe;
- Łukasza 12 - nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało; grzech przeciw duchowi świętemu nie będzie wybaczony; kto się mnie zaprze, tego ja się zaprę; przestroga przed zachłannością; nie zamartwiać się o dobra materialne; królestwo dla małego stadka; gromadzić skarb w niebie; być gotowym na przybycie Pana, bo przyjdzie o godzinie, której nikt się nie spodziewa; niewolnik wierny i roztropny; Jezus nie przyniósł pokoju, tylko konflikt; oczekiwać wydarzeń po znakach;
- Łukasza 13 - jeśli nie będziecie pokutować, zostaniecie zgładzeni; przypowieść o ogrodniku i drzewie figowym; uzdrowienie w sabat; królestwo Boże porównane do ziarnka gorczycy i do zakwasu; wchodzić przez wąskie drzwi; ostatni będą pierwszymi; wasz dom jest wam pozostawiony;
- Łukasza 14 - czy wolno uzdrawiać w sabat (uzdrowienie w domu faryzeusza); kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się poniża, będzie wywyższony (przykład o gościu weselnym, którego gospodarz prosi o zmianę miejsca); przykład o człowieku wydającym ucztę, któremu odmówili goście i w zamian polecił sługom zaprosić biednych i chorych; kto nie ma w nienawiści najbliższej rodziny, nie może być uczniem Jezusa; obliczać koszty zanim podejmie się działanie;
- Łukasza 15 - przypowieść o człowieku, który ma 100 owiec, ale gubiąc jedną, zostawia 99 i idzie jej szukać; syn marnotrawny;
- Łukasza 16 - czynić sobie przyjaciół za pomocą bogactwa; nikt nie może być niewolnikiem dwóch panów; definicja cudzołóstwa; przypowieść o bogaczu i Łazarzu;
- Łukasza 17 - o zgorszeniu i przebaczaniu; wiara jak ziarnko gorczycy; uzdrowienie 10 trędowatych, jeden wraca, aby podziękować Jezusowi; Królestwo Boże jest w was; druga obecność Syna Człowieczego 1) jak błyskawica, 2) jak dni Noego, 3) jak dni Lota; kto by usiłował zachować życie, ten je straci; nie wracać do domu po swoje mienie; jeden będzie wzięty, drugi pozostawiony;
- Łukasza 18 - przypowieść o sędzi i wdowie (potrzeba stałej modlitwy); przykład o faryzeuszu i poborcy podatkowym na modlitwie w świątyni; Królestwo Boże należy do takich, jak dzieci; bogacz pyta, jak odziedziczyć życie wieczne, jednak słysząc, że powinien sprzedać swoje bogactwo, zasmuca się i odchodzi; zapowiedź męki, śmierci i zmartwychwstania; uzdrowienie ślepego w Jerychu;
- Łukasza 19 - gościna u Zacheusza; przypowieść o minach; triumfalny wjaz do Jerozolimy; proroctwo o zniszczeniu Jerozolimy; wyrzucenie kupców ze świątyni;
- Łukasza 20 - Jezus pyta faryzeuszy, skąd pochodził chrzest Jana; przypowieść o winnicy; kamień, który odrzucili budowniczowie, stał się kamieniem węgielnym; czy wolno płacić podatek Cezarowi; kogo żoną przy zmartwychwstaniu będzie kobieta, która miała siedmiu mężów; dlaczego Dawid nazywa Mesjasza Panem, skoro ten jest jego synem;
- Łukasza 21 - wdowi grosz wrzucony do skarbony świątynnej wart więcej niż datki bogaczy; proroctwo o zburzeniu świątyni; kiedy się to stanie; przykład o drzewie figowym; nie przeminie to pokolenie;
- Łukasza 22 - zdrada Judasza; przygotowanie wieczerzy paschalnej; ustanowienie Pamiątki Wieczerzy Pańskiej; spór apostołów o to, kto jest większy; zapowiedź i trzykrotne zaparcie się Jezusa przez Piotra; modlitwa w ogrodzie; pojmanie Jezusa; przesłuchanie przed Sanhedrynem;
- Łukasza 23 - przesłuchanie przed Piłatem i Herodem, ponownie przed Piłatem; lud wybiera Barabasza, Jezus skazany na śmierć; ukrzyżowanie; zaprawdę mówię ci dzisiaj będziesz ze mną w raju; śmierć i pogrzeb Jezusa;
- Łukasza 24 - zmartwychwstanie; wizyta niewiast w grobowcu; objawienia Jezusa.

Łukasza 6

Łk. 6:34,35

"I jeśli pożyczacie tym, od których spodziewacie się zwrotu, na jaką wdzięczność zasługujecie? Przecież i grzesznicy pożyczają grzesznikom, aby z powrotem odebrać tyle samo. (35) Ale miłujcie waszych nieprzyjaciół, czyńcie im dobrze i pożyczajcie, niczego się za to nie spodziewając, a wielka będzie wasza nagroda i będziecie synami Najwyższego. On bowiem jest dobry dla niewdzięcznych i złych" (UBG)

Komentarz: pożyczanie na procent nie jest niczym złym, ani etycznie, ani moralnie. Jest to forma aktywności gospodarczej taka, jak każda inna, wykonywana w celu osiągnięcia przychodu. Jezus nie mówi jednak o ekonomii pieniądza, ale ekonomii relacji, w której istotny jest zarówno wzrost i powodzenie społeczności jako takiej, jaki i poszczególnych jej członków. Ekonomia pieniądza ma bowiem tendencję do wykluczania tych, którzy tego pieniądza nie posiadają; ekonomia relacji włącza w swój obieg wszystkich z wykorzystaniem kapitału ducha. Operując w ramach ekonomii pieniądza, udzielamy środków potrzebującym w celu osiągnięcia własnej korzyści, trudno zatem oczekiwać, aby taka transakcja miała wpływ na nasz 'duchowy rachunek'. Jeśli jednak pożyczamy, "niczego się za to nie spodziewając" (tzn. nie spodziewając się zysku z odsetek), czynimy dobro, podnosząc osobę w potrzebie, która nie ma zasobów, aby podnieść się samodzielnie. W ten sposób budujemy więzi społeczne: zaufania, życzliwości i wzajemnej pomocy, czyli to, co ładnie się dzisiaj określa kapitałem ludzkim. Kultura współpracy i wzajemnej pomocy również jest kapitałem - bazą do tego, aby wspólnie działać dla wzajemnych korzyści i szerzej, dla dobra społeczności. Jednocześnie taki duchowy kapitał jest tym, czego oczekuje i co szczególnie ceni nasz niebiański Ojciec, który nie wyklucza nikogo. "On bowiem jest dobry dla niewdzięcznych i złych".

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Rozszerzony komentarz do Flp. 4:17
• Etyka w Biblii (wykład)

Łukasza 10

Łk. 10:25-37

"A oto powstał pewien znawca prawa i wystawiając go na próbę, zapytał: Nauczycielu, co mam czynić, aby odziedziczyć życie wieczne? (26) A on powiedział do niego: Co jest napisane w Prawie? Jak czytasz? (27) A on odpowiedział: Będziesz miłował Pana, swego Boga, całym swym sercem, całą swą duszą, z całej swojej siły i całym swym umysłem, a swego bliźniego jak samego siebie. (28) I powiedział mu: Dobrze odpowiedziałeś. Czyń to, a będziesz żył. (29) On zaś, chcąc się usprawiedliwić, powiedział do Jezusa: A kto jest moim bliźnim? (30) Lecz Jezus odpowiedział: Pewien człowiek schodził z Jerozolimy do Jerycha i wpadł w ręce bandytów, którzy go obrabowali, poranili i odeszli, zostawiając na pół umarłego. (31) A przypadkiem szedł tą drogą pewien kapłan; zobaczył go i ominął. (32) Podobnie i Lewita, gdy dotarł na to miejsce, podszedł, zobaczył go i ominął. (33) Lecz pewien Samarytanin, będąc w podróży, zbliżył się do niego. A gdy go zobaczył, ulitował się nad nim. (34) A podszedłszy, opatrzył mu rany, zalewając je oliwą i winem; potem wsadził go na swoje zwierzę, zawiózł do gospody i opiekował się nim. (35) A nazajutrz, odjeżdżając, wyjął dwa grosze, dał gospodarzowi i powiedział: Opiekuj się nim, a wszystko, co wydasz ponad to, oddam ci, gdy wrócę. (36) Który z tych trzech, twoim zdaniem, był bliźnim tego, który wpadł w ręce bandytów? (37) A on odpowiedział: Ten, który okazał mu miłosierdzie. Wtedy Jezus mu powiedział: Idź i ty czyń podobnie" (UBG)

Komentarz: miłość, o której naucza Jezus w wersetach 27 i 28, jest obowiązkową dobrą wolą; świadomością, że w świecie istot stworzonym przez Boga ważny jest dobrostan jego każdego uczestnika. Dlatego pojęcie bliźniego, które wyprowadza Jezus, nie ogranicza się do klanu, narodu czy rasy, ale obejmuje wszystkich ludzi. Jednocześnie jednak w swojej przypowieści Pan pokazuje, że fundamentem naszego pokrewieństwa nie jest genetyka, ale właśnie to poczucie jedności i współzależności, a więc także odpowiedzialności za drugiego. Co więcej, w sytuacji takiej, jak ta opisana w przypowieści o miłosiernym Samarytaninie, genetyczni pobratymcy pobitego Żyda okazują się być w gruncie rzeczy obcymi, ponieważ jego los jest im zupełnie obojętny. Inaczej jest z Samarytaninem: chociaż Żydów i Samarytan dzieliła wielowiekowa niechęć, czy wręcz wrogość, Samarytanin okazuje się być tym, który bierze odpowiedzialność za życie pobitego Żyda, a więc także okazuje się być jego prawdziwym bliźnim.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Miłość, mądrość, moc, sprawiedliwość (2 Pt. 1:5-9)
• Owocem zaś ducha jest (Gal. 5:22,23)
• Etyka w Biblii (wykład)
• Przyjaźń (Jn. 15:13-15)

Łukasza 12

Łk. 12:35-40

"Niech będą przepasane wasze biodra i zapalone lampy. (36) A wy bądźcie podobni do ludzi oczekujących swego pana, aż wróci z wesela, aby gdy przyjdzie i zapuka, zaraz mu otworzyć. (37) Błogosławieni ci słudzy, których pan, gdy przyjdzie, zastanie czuwających. Zaprawdę powiadam wam, że się przepasze i posadzi ich za stołem, a obchodząc, będzie im usługiwał. (38) Jeśli przyjdzie o drugiej czy o trzeciej straży i tak ich zastanie, błogosławieni są ci słudzy. (39) A to wiedzcie, że gdyby gospodarz znał godzinę, o której ma przyjść złodziej, czuwałby i nie pozwoliłby włamać się do swego domu. (40) Dlatego i wy bądźcie gotowi, bo Syn Człowieczy przyjdzie o godzinie, której się nie spodziewacie" (UBG)

Komentarz: czuwanie w oczekiwaniu na powrót Chrystusa jest postawą aktywnego badania proroctw i analizowania w ich świetle wydarzeń. Ponieważ rozpoczęcie się drugiej obecności Pana zostanie ogłoszone światu za pomocą znaku, tylko wierzący poinformowani duchem i Słowem Bożym będą potrafili ten znak dostrzec i odczytać. Jeśli ogłaszana jest data powrotu Pana, powinny jej towarzyszyć przesłanki, że w tym czasie będą mieć miejsce wydarzenia, które Pismo św. łączy z rozpoczęciem paruzji. Biblijna metoda interpretacji proroctw paruzyjnych polega bowiem na interpretacji wydarzeń. Brak tego komponentu stanowi o wadzie w procesie interpretacji proroctwa, a tym samym nie daje większych nadziei na jej wypełnienie

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Rozszerzony komentarz do Łk. 12:35-40
• Paruzja - apokalipsa - epifania, czyli rzecz o drugim przyjściu Chrystusa (wykład)
• Znak Syna Człowieczego (Mt. 24:23-31)
• Pieśń nad Pieśniami (wykład)

Łukasza 14

Łk. 14:26

"Jeśli ktoś przychodzi do mnie, a nie ma w nienawiści swego ojca i matki, żony i dzieci, braci i sióstr, a nawet swego życia, nie może być moim uczniem" (UBG)

Komentarz: podstawową zasadą kierującą postępowaniem wierzących jest posłuszeństwo prawdzie reprezentowanej w osobie Jezusa Chrystusa. Wszystkie relacje międzyludzkie, w jakich funkcjonujemy, są zatem podporządkowane relacji z Bogiem i tym, jak rozumiemy nasze obowiązki względem Niego. Nasz Pan nie zaleca złej woli wobec własnej rodziny, ponieważ kryterium woli jest jednym z definicyjnych elementów etycznego postępowania. Zaleca natomiast ustawienie naszych relacji w odpowiedniej pozycji względem nadrzędnej relacji z Bogiem i naszym Panem. Wiara w Chrystusa jest postawą samoofiary dla prawdy. Jej złożenie w pewnych okolicznościach może okazać się niemożliwe, jeśli podstawowym celem będzie dobrostan rodziny. Dzisiejsze warunki nie wymagają drastycznych ofiar (co nie znaczy, że nie wymagają żadnych), jednak na przestrzeni wieków sytuacja była inna. Poszukiwanie i głoszenie prawdy Słowa Bożego wymagało pełnej odwagi i gotowości zaryzykowania życiem - swoim i swoich bliskich. Dla zachowania wierności zrozumieniu Słowa Bożego wierzący podejmowali rzeczywiste życiowe decyzje z tragicznymi nieraz konsekwencjami. Pokazywali jednak w ten sposób, że pokrewieństwo z Panem było dla nich ważniejsze.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Rozszerzony komentarz do Łk. 14:26
• Rozszerzony komentarz do 2 Kor. 5:14,15
• Etyka w Biblii (wykład)
• szeroka i wąska droga (Mt. 7:13,14)

Łukasza 15

Łk. 15:11-32

"Powiedział też: Pewien człowiek miał dwóch synów. (12) I powiedział młodszy z nich do ojca: Ojcze, daj mi część majątku, która na mnie przypada. Podzielił więc majątek między nich. (13) Po kilku dniach młodszy syn, zabrawszy wszystko, odjechał w dalekie strony i roztrwonił tam swój majątek, żyjąc rozpustnie. (14) A gdy wszystko wydał, nastał wielki głód w tych stronach, a on zaczął cierpieć niedostatek. (15) Poszedł więc i przystał do jednego z obywateli tych stron, który posłał go na swoje pola, aby pasł świnie. (16) I pragnął napełnić swój żołądek strąkami, które jadały świnie, ale nikt mu nie dawał. (17) Wtedy opamiętał się i powiedział: Iluż to najemników mego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja z głodu ginę. (18) Wstanę więc i pójdę do mego ojca, i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciwko niebu i względem ciebie; (19) I nie jestem już godny nazywać się twoim synem. Zrób ze mnie jednego ze swoich najemników. (20) Wtedy wstał i poszedł do swego ojca. A gdy był jeszcze daleko, zobaczył go jego ojciec i użalił się nad nim, a podbiegłszy, rzucił mu się na szyję i ucałował go. (21) I powiedział do niego syn: Ojcze, zgrzeszyłem przeciwko niebu i przed tobą; nie jestem już godny nazywać się twoim synem. (22) Lecz ojciec powiedział do swoich sług: Przynieście najlepszą szatę i ubierzcie go; dajcie mu też pierścień na rękę i obuwie na nogi. (23) Przyprowadźcie tłuste cielę i zabijcie; jedzmy i radujmy się. (24) Ten mój syn bowiem był martwy, a znowu żyje, zaginął, a został znaleziony. I zaczęli się weselić. (25) Tymczasem jego starszy syn był na polu. Gdy wracał i był blisko domu, usłyszał muzykę i tańce. (26) Zawołał więc jednego ze sług i pytał, co to wszystko znaczy. (27) A on mu odpowiedział: Twój brat powrócił, a twój ojciec zabił tłuste cielę, ponieważ odzyskał go zdrowego. (28) Wtedy rozgniewał się i nie chciał wejść. Jego ojciec jednak wyszedł i namawiał go. (29) A on odpowiedział ojcu: Oto tyle lat ci służę i nigdy nie przekroczyłem twego przykazania, jednak nigdy nie dałeś mi koźlęcia, abym się weselił z moimi przyjaciółmi. (30) Ale kiedy wrócił ten twój syn, który roztrwonił twój majątek z nierządnicami, zabiłeś dla niego tłuste cielę. (31) A on mu odpowiedział: Synu, ty zawsze jesteś ze mną i wszystkie moje dobra należą do ciebie. (32) Lecz trzeba było weselić się i radować, że ten twój brat był martwy, a znowu żyje, zaginął, a został znaleziony" (UBG)

Komentarz: przypowieść o synu marnotrawnym jest odpowiedzią Jezusa na zarzut faryzeuszy: "Ten człowiek przyjmuje grzeszników i jada z nimi" (Łk. 15:2). Pismo św. naucza, że karą za grzech jest śmierć. Jednak apostoł Paweł pisze, że śmierć druga (wieczna) może dotyczyć tylko "tych, którzy raz zostali oświeceni i zakosztowali daru niebieskiego, i stali się uczestnikami Ducha Świętego; (5) Zakosztowali też dobrego słowa Bożego i mocy przyszłego wieku; (6) A odpadli" (Hbr. 6:4-6). Ci, którzy nie zostali oświeceni, podlegają procesowi sądu (naprawy) m.in. na drodze doświadczenia skutków grzechu. Syn marnotrawny reprezentuje tę właśnie grupę. Młody i niedoświadczony chłopak prosi ojca o swoją część majątku, a następnie popada w biedę tak skrajną, że decyduje się wrócić do ojca i zatrudnić się jako jeden z jego sług. Odpowiednikiem tej decyzji młodszego syna jest pokuta, przez którą - przytłoczeni skutkami grzechu - zwracamy się do Boga, aby nas poprowadził prostą drogą. Dopóki jest zdolność do pokuty, jest także zdolność do naprawy i tego - mówi Jezus w swojej przypowieści - nie można zaprzepaścić. Dlatego ojciec przyjmuje syna marnotrawnego z wielką radością i pozwala mu na nowy początek. Dopóki człowiek ma szansę odwrócić się od grzechu, trzeba się z tego cieszyć i mu w tym pomagać. Tego nie rozumie starszy syn i reprezentowani przezeń uczeni w Piśmie, którzy (niesłusznie) gotowi są spisać na straty przed Bogiem wszystkich, którzy się zagubili, bez szansy na poprawę.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Sąd ludzkości (wykład)
• Pokuta i nawrócenie (1 Kor. 6:9-11)

Łukasza 16

Łk. 16:1-13

"Mówił też do swoich uczniów: Pewien bogaty człowiek miał szafarza, którego oskarżono przed nim, że trwoni jego dobra. (2) Zawołał go i powiedział: Cóż to słyszę o tobie? Zdaj sprawę z twego zarządzania, bo już więcej nie będziesz mógł zarządzać. (3) Wtedy szafarz powiedział sobie: Co ja zrobię, skoro mój pan pozbawia mnie zarządu? Kopać nie mogę, żebrać się wstydzę. (4) Wiem, co zrobię, żeby ludzie przyjęli mnie do swoich domów, gdy zostanę odsunięty od zarządzania. (5) Przywołał więc do siebie każdego z dłużników swego pana i zapytał pierwszego: Ile jesteś winien memu panu? (6) A on odpowiedział: Sto baryłek oliwy. I powiedział mu: Weź swój zapis, siadaj szybko i napisz pięćdziesiąt. (7) Potem zapytał drugiego: A ty ile jesteś winien? A on mu odpowiedział: Sto korców pszenicy. I powiedział mu: Weź swój zapis i napisz osiemdziesiąt. (8) I pochwalił pan niesprawiedliwego szafarza, że roztropnie postąpił. Bo synowie tego świata w swoim pokoleniu są roztropniejsi od synów światłości. (9) I ja wam mówię: Zyskujcie sobie przyjaciół mamoną niesprawiedliwości, aby, gdy ustaniecie, przyjęto was do wiecznych przybytków. (10) Kto jest wierny w najmniejszym, i w wielkim jest wierny, a kto w najmniejszym jest niesprawiedliwy, i w wielkim jest niesprawiedliwy. (11) Jeśli więc w niesprawiedliwej mamonie nie byliście wierni, któż wam powierzy to, co prawdziwe? (12) A jeśli w cudzym nie byliście wierni, któż wam da wasze własne? (13) Żaden sługa nie może dwom panom służyć, gdyż albo jednego będzie nienawidził, a drugiego miłował, albo jednego będzie się trzymał, a drugim wzgardzi. Nie możecie służyć Bogu i mamonie" (UBG)

Komentarz: kluczowe dla interpretacji ww. fragmentu wydaje się być pojęcie 'mamony niesprawiedliwości'. Sprawiedliwość jest pojęciem relacyjnym. Sprawiedliwy jestem wobec kogoś, kiedy oddaję mu to, co mu się należy; kiedy w mojej relacji z nim kieruję się zasadami etycznymi. W tym sensie niesprawiedliwe są środki materialne, które służą "samym sobie"; kiedy celem człowieka jest pieniądz sam w sobie, a nie sposób, w jaki można go wykorzystać. Do tego bezpośrednio nawiązuje Jezus w puencie przypowieści o szafarzu: dwóm panom nie da się służyć. Koncentracja na środkach materialnych musi jednocześnie oznaczać zaniechanie ich wykorzystania dla budowania naszej relacji z Bogiem. Szafarz jest tutaj wzorem dla wierzących, ponieważ wykorzystał środki materialne dla budowania relacji z tymi, którzy mogli przyjąć go pod swój dach po zwolnieniu z obecnej służby. Podobnie i my powinniśmy wykorzystywać swoje możliwości w tym zakresie w celu najbardziej efektywnej służby dla chwały imienia Bożego, "aby, gdy ustaniecie, przyjęto was do wiecznych przybytków" (werset 9). Mamy przy tym pamiętać, że wszystko, co obecnie posiadamy, jest w gruncie rzeczy własnością Boga. W skali wieczności te pieniądze, które możemy obecnie posiadać, to niewiele. Ale mamy nimi obracać wiernie, w sposób oczekiwany przez Pana. Jeśli bowiem wykonamy wiernie nasze obecne zadanie, znacznie więcej zostanie nam powierzone w przyszłości (wersety 10-12).

Osobny problem, który stawia przypowieść, to postawa samego szafarza, który wykorzystuje majątek Pana dla swoich prywatnych korzyści. Szafarz zostaje przed nim oskarżony "że trwoni jego dobra" i jakby na potwierdzenie tego oskarżenia, umarza dłużnikom część długu ewidentnie ze szkodą dla majątku, którym zarządza. Efekt tego jest taki, że "pochwalił pan niesprawiedliwego szafarza, że roztropnie postąpił" (werset 8). Ocena szafarza, której dokonuje Jezus, nie jest zatem jednoznaczna. Nasz Pan nazywa go niesprawiedliwym, piętnuje zatem fakt działania na szkodę pracodawcy. Jednocześnie jednak chwali sposób, w jaki szafarz wykorzystał majątek, zabezpieczając w najlepszy możliwy sposób swój byt. Przypowieść nie naucza zatem, że roztropnie jest oszukiwać i manipulować - ten element jest wyraźnie nazwany. Ale nie o tym Jezus mówi. Celem przypowieści jest bowiem skierowanie uwagi słuchaczy na sam problem wykorzystywania środków materialnych. Pracodawca szafarza nie chwali go dlatego, że ten uszczuplił mu majątek, tylko za sposób wykorzystania tych środków. Gdyby bowiem szafarz po prostu ukradł dobra swojego Pana, po pewnym czasie środki do życia by się wyczerpały i ostatecznie niesprawiedliwy sługa musiałby kopać lub żebrać (werset 3). Tymczasem wykorzystanie ich do zaskarbienia sobie przychylności innych potencjalnych pracodawców zabezpieczało jego byt w perspektywie właściwie nieograniczonej.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Przypowieść o talentach (wykład)
• Miłość, mądrość, moc, sprawiedliwość (2 Pt. 1:5-9)
• Niewolnik wierny i roztropny (Mt. 24:45-51)
• Etyka w Biblii (wykład)

Łk. 16:19-31

"Był pewien bogaty człowiek, który ubierał się w purpurę i bisior i wystawnie ucztował każdego dnia. (20) Był też pewien żebrak, imieniem Łazarz, który leżał u jego wrót owrzodziały; (21) Pragnął on nasycić się okruchami, które spadały ze stołu bogacza. Nadto i psy przychodziły i lizały jego wrzody. (22) I umarł żebrak, i został zaniesiony przez aniołów na łono Abrahama. Umarł też bogacz i został pogrzebany. (23) A będąc w piekle i cierpiąc męki, podniósł oczy i ujrzał z daleka Abrahama i Łazarza na jego łonie. (24) Wtedy zawołał: Ojcze Abrahamie, zmiłuj się nade mną i poślij Łazarza, aby umoczył koniec swego palca w wodzie i ochłodził mi język, bo cierpię męki w tym płomieniu. (25) I powiedział Abraham: Synu, wspomnij, że za życia odebrałeś swoje dobro, podobnie jak Łazarz zło. A teraz on doznaje pociechy, a ty cierpisz męki. (26) I oprócz tego wszystkiego między nami a wami jest utwierdzona wielka przepaść, aby ci, którzy chcą stąd przejść do was, nie mogli, ani stamtąd przejść do nas. (27) A on powiedział: Proszę cię więc, ojcze, abyś posłał go do domu mego ojca. (28) Mam bowiem pięciu braci – niech im da świadectwo, żeby i oni nie przyszli na to miejsce męki. (29) Lecz Abraham mu powiedział: Mają Mojżesza i Proroków, niech ich słuchają. (30) A on odpowiedział: Nie, ojcze Abrahamie, lecz jeśli ktoś z umarłych przyjdzie do nich, będą pokutować. (31) I powiedział do niego: Jeśli Mojżesza i Proroków nie słuchają, to choćby ktoś zmartwychwstał, nie uwierzą" (UBG)

Komentarz: przypowieść o bogaczu i Łazarzu obrazuje zmianę pozycji względem łaski Bożej Żydów i pogan; zmianę, którą przyniosła służba Jezusa Chrystusa. Bogacz i jego pięciu braci przedstawiają Żydów z ich bogato zastawionym stołem nauk Słowa Bożego. Łazarz to poganie, którzy w najlepszym wypadku mogli liczyć na okruchy tej łaski, którą otrzymywał Izrael. Odrzucenie Jezusa przez naród wybrany spowodowało symboliczną śmierć bogacza, który trafił w piekło doświadczeń połączonych z wielowiekową nienawiścią narodów, do których Żydzi zostali rozproszeni po upadku ich państwa i zniszczeniu świątyni. Natomiast poganie, którzy przyjęli Jezusa, zostali przeniesieni na łono Abrahama - stali się odbiorcami łask obiecanych w Przymierzu potomkom Abrahama przez spłodzenie z ducha (symbol łona). Bogacz chciałby zwilżyć język choćby kroplą nauk Słowa Bożego zapewniąjących, że nie utracił bezpowrotnie łaski Boga. Jego bracia nie przyjmują jednak nauczania umarłych (wierzących w Chrystusa), w związku z czym pozostaje im słuchanie Mojżesza i proroków.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Rozszerzony komentarz do Łk. 16:19-31
• Spłodzenie z ducha (wykład)
• Izrael i drzewo oliwne (Rzym. 11:16-24)
• chrzest w śmierć (Rzym. 6:3-5)

Łukasza 17

Łk. 17:20,21

"Zapytany zaś przez faryzeuszy, kiedy przyjdzie królestwo Boże, odpowiedział im: Królestwo Boże nie przyjdzie dostrzegalnie. (21) I nie powiedzą: Oto tu, albo: Oto tam jest. Królestwo Boże bowiem jest wewnątrz was" (UBG)

Komentarz: pytanie zadane przez faryzeuszy nie jest pytaniem o czas, ale o sposób przyjścia Królestwa Bożego. Tak odczytuje je nasz Pan, który w odpowiedzi wskazuje sposób przyjścia Królestwa: "nie przyjdzie dostrzegalnie. I nie powiedzą: Oto tu, albo: Oto tam jest". Królestwo Boże nie jest zatem rządem na kształt rządów ludzkich, obejmującym określone terytorium; Królestwo "jest wewnątrz was", ponieważ jego dominium obejmuje wnętrze człowieka - umysł i charakter wierzących. To jest obszar władzy Boga, który udziela wierzącym swojego ducha i 'przynagla' ich, aby swoje życie poświęcili dla Bożej służby wzorem Jezusa (2 Kor. 5:14,15). Ponieważ sposób przyjścia Królestwa jest przedmiotem odpowiedzi Pana, słowa wersetu 21 nie oznaczają, że Królestwo już jest w sercach faryzeuszy, których on sam wielokrotnie potępia. Oznaczają natomiast, że serce jest tym miejscem, gdzie uczeni w Piśmie musieliby zacząć go szukać.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Rozszerzony komentarz do Łk. 17:20,21
• Przeniesienie do Królestwa Chrystusa (Kol. 1:13)
• Ci, których prowadzi Duch Boży, są synami Bożymi (Rzym. 8:14-18)

Łk. 17:26,27

"A jak było za dni Noego, tak będzie i za dni Syna Człowieczego: (27) Jedli, pili, żenili się i za mąż wychodziły aż do dnia, w którym Noe wszedł do arki; i nastał potop, i wszystkich wytracił" (UBG)

Komentarz: istnieje wyraźna równoległość między wydarzeniami czasu potopu, a powrotem Pana. Dwa elementy, na które zwraca uwagę Jezus, to nieświadomość nadciągającej katastrofy, która cechowała świat przedpotopowy oraz ocalenie Noego z rodziną w Arce zanim nadciągnął potop. Podobnie w antytypie. Arka reprezentuje stan duchowej chwały, w której zebrani zostaną zwycięzcy obecnego powołania ewangelicznego w charakterze królów i kapłanów z Jezusem Chrystusem - w symbolach Objawienia odpowiednio 24 straszych i 144000 wybranych. Ostatni członek tej grupy zostanie pozyskany przed rozpoczęciem się anarchii wieńczącej obecny system rzeczy. Ucisk obecnego świata rozpocznie się objawieniem znaku Syna Człowieczego i trwać będzie 7 lat, aż do momentu kulminacji w zniszczeniu obecnego porządku.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Przypowieść o dziesięciu pannach (Mt. 25:1-13)
• 24 starszych (Obj. 4:4)
• 144000 wybranych (Obj. 14:1-5)
• Znak Syna Człowieczego (Mt. 24:23-31)

Łk. 17:28-37

"Podobnie jak działo się za dni Lota: jedli, pili, kupowali, sprzedawali, sadzili, budowali; (29) Lecz tego dnia, gdy Lot wyszedł z Sodomy, spadł z nieba deszcz ognia i siarki i wszystkich wytracił. (30) Tak też będzie w dniu, kiedy Syn Człowieczy się objawi. (31) Tego dnia, jeśli ktoś będzie na dachu, a jego rzeczy w domu, niech nie schodzi, aby je zabrać, a kto będzie na polu, niech również nie wraca. (32) Pamiętajcie żonę Lota. (33) Kto chce zachować swoje życie, straci je, a kto je straci, zachowa je. (34) Mówię wam: Tej nocy dwóch będzie w jednym łóżku, jeden będzie wzięty, a drugi zostawiony. (35) Dwie będą mleć razem, jedna będzie wzięta, a druga zostawiona. (36) Dwaj będą na polu, jeden będzie wzięty, a drugi zostawiony. (37) I pytali go: Gdzie, Panie? A on im powiedział: Gdzie jest ciało, tam zgromadzą się i orły" (UBG)

Komentarz: powrót Jezusa Chrystusa rozegra się według następującego scenariusza: najpierw objawi się znak Syna Człowieczego w postaci asteroidy, która przelatując bardzo blisko ziemi, będzie widoczna w postaci jasno świecącej gwiazdy. Pole grawitacyjne ziemi zmieni jednak jej trajektorię lotu, wskutek czego podczas kolejnego przelotu po upływie 7 lat zderzy się ona z ziemią, powodując zakończenie obecnego porządku światowego. Stąd pierwsze podobieństwo ze zniszczeniem Sodomy, ponieważ wówczas także "spadł z nieba deszcz ognia i siarki i wszystkich wytracił" (werset 29). Drugie podobieństwo to zupełne nieprzygotowanie świata na taki obrót wydarzeń (werset 28). Ponieważ dwa ww. przeloty asteroidy dzielić będzie okres 7 lat, nauka oszacuje miejsce uderzenia, a ludzie będą opuszczać swoje domy, aby przemieścić się w możliwie najbezpieczniejsze miejsce. Przed tym Pan ostrzega swój lud słowami wersetów 31-33. Zgodnie z wersetem 34, "tej nocy", tzn. nocy spotkania asteroidy z ziemią, prawdziwie wierzący zostaną ocaleni i przemienieni do natury duchowej, aby znaleźć się tam, gdzie jest ciało (werset 37) - wskrzeszeni w ciągu wieku Ewangelii członkowie Ciała Chrystusa.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Rozszerzony komentarz do Łk. 17:28-37
• Znak Syna Człowieczego (Mt. 24:23-31)
• Ja jestem zmartwychwstanie i życie (Jn. 11:25,26)
• Ciało Chrystusa (podstawowe nauki Biblijne)

Łukasza 19

Łk. 19:11-27

"A gdy oni to pojmowali, mówiąc dalej, powiedział podobieństwo dlatego, że był blisko Jerozolimy, a im się wydawało, że natychmiast ma się objawić Królestwo Boga. (12) Zatem powiedział: Pewien szlachetnie urodzony człowiek wyruszył do dalekiej krainy, by odebrać dla siebie panowanie i powrócić. (13) Więc wezwał dziesięciu ze swoich sług, dał im dziesięć min oraz do nich powiedział: Zajmijcie się sprawami aż do mojego przyjścia. (14) Ale jego obywatele go nie cierpieli i z powrotem odesłali jego poselstwo, mówiąc: Nie chcemy aby ten zapanował nad nami. (15) Zdarzyło się także, że gdy on wrócił po wzięciu panowania, kazał zawołać do siebie owe sługi, którym dał pieniądze, by się dowiedzieć, co który uzyskał w interesach. (16) Przyszedł pierwszy, mówiąc: Panie, twoja mina przysporzyła dziesięć min. (17) Zatem mu powiedział: Dobrze sługo pożyteczny; ponieważ byłeś godny zaufania w najmniejszym, zostań zwierzchnikiem nad dziesięcioma miastami. (18) Przyszedł też drugi, mówiąc: Panie, twoja mina przysporzyła pięć min. (19) Więc powiedział i temu: I ty bądź nad pięcioma miastami. (20) Przyszedł też pozostały, mówiąc: Panie, oto twoja mina, którą miałem odłożoną w chustce, (21) ponieważ się ciebie obawiałem; bo jesteś człowiekiem surowym usuwasz, czego nie postawiłeś oraz żniesz, czego nie siałeś. (22) Mówi mu: Z twoich ust cię sądzę, zły sługo. Wiedziałeś, że ja jestem człowiekiem surowym, który usuwa, czego nie postawił oraz żnie, czego nie siał? (23) Więc dlaczego nie dałeś moich pieniędzy na stół bankiera? A ja bym przyszedł i wziął je z zyskiem. (24) I powiedział stojącym obok: Weźcie od niego minę oraz dajcie ją temu, który ma dziesięć min. (25) Zatem mu powiedzieli: Panie, przecież ma dziesięć min! (26) Powiadam wam, że każdemu, kto ma zostanie dane; zaś od tego, co nie ma i to co ma zostanie od niego zabrane. (27) Co więcej, tych moich wrogów, którzy nie chcą mojego panowania nad nimi, przyprowadźcie tutaj oraz przede mną ich zabijcie" (NBG)

Komentarz: przypowieść o minach obrazuje sytuację spłodzonych z ducha wierzących, którym Pan na czas swojej nieobecności powierzył mienie w postaci ducha miłości prawdy, którego wybrani otrzymują w równej mierze (po jednej minie). Nagrodą wiernych sług będzie zmartwychwstanie do Boskiej natury oraz udział w zarządzie Królestwa Chrystusa (władza w miastach). Sługa zły zawija swoją minę w chustę; jest bezczynny w rozwoju umysłu i charakteru w znajomości prawdy, przez co nie pozyska dla siebie szaty sprawiedliwości, niezbędnej do osiągnięcia nagrody. Pan odbiera mu zatem minę (stanowiącą zadatek przyszłej chwały) i przekazuje ją słudze, który wypracował najwięcej, w ten sposób ilustrując zasadę, zgodnie z którą przebiega duchowy rozwój powołanych: temu, który ma, będzie dane więcej. Oznacza to, że nasza zdolność pojmowania nauki Biblijnej wzrasta w miarę rozumienia coraz bardziej zaawansowanych spraw. Im więcej rozumiem, tym większy mam potencjał, aby rozumieć więcej. Śmierć wrogów króla, którzy odrzucali jego panowanie, nie jest śmiercią wieczną (wtórą), niemniej śmierć doczesna dosięgnęła wielu z Izraela, kiedy naród ten został wydany w rękę armii rzymskiej w 70 roku i dosięgnie wielu przy zakończeniu obecnego wieku.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Przypowieść o minach (wykład)
• Przypowieść o uczcie weselnej (Mt. 22:1-14)
• Spłodzenie z ducha (wykład)
• Zadatek ducha świętego (Ef. 1:13,14)

Łukasza 21

Łk. 21:20-24

"A gdy zobaczycie Jerozolimę otoczoną przez wojska, wtedy wiedzcie, że jej spustoszenie jest bliskie. (21) Wówczas ci, którzy są w Judei, niech uciekają w góry, a ci, którzy są wewnątrz miasta, niech wyjdą, a ci, którzy są na wsi, niech do niego nie wchodzą. (22) Będą to bowiem dni pomsty, aby się wypełniło wszystko, co jest napisane. (23) Lecz biada brzemiennym i karmiącym w tych dniach! Będzie bowiem wielki ucisk w tej ziemi i gniew nad tym ludem. (24) I polegną od ostrza miecza, i będą uprowadzeni w niewolę między wszystkie narody. A Jerozolima będzie deptana przez pogan, aż wypełnią się czasy pogan" (UBG)

Komentarz: czasy pogan to okres, w którym władza w Jerozolimie miała zostać oddana narodom pogańskim. Rozpoczął się on w 607 r. p.n.e. wraz z upadkiem królestwa judzkiego. Końcem czasów pogan jest zaznaczony w proroctwach rok 1914, kiedy to łaska Pańska miała wrócić do Izraela i otworzyć mu drogę do odzyskania niepodległości w 1948 roku. Rozszerzony komentarz analizuje proroctwo w kontekście 26. rozdziału księgi Kapłańskiej oraz zapowiedzianego tam siedmiokrotnego karania narodu wybranego za niewierność. Okres od 607 r. p.n.e. do 1914 r. n.e. obejmuje 2520 lat, czyli 7 okresów proroczej długości 360 lat. Ponadto, 34 lata które upływają od powrotu łaski (1914) do odzyskania państwowości (1948) odpowiadają okresowi tej samej długości od utraty łaski w 36 r. n.e. do utraty państwowości w 70 r. n.e.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Rozszerzony komentarz do Łk. 21:20-24
• Równoległości Abrahama (wykład)

Łukasza 22

Łk. 22:19,20

"Wziął też chleb, złożył dziękczynienie, połamał i dał im, mówiąc: To jest moje ciało, które jest za was dane. To czyńcie na moją pamiątkę. (20) Podobnie i kielich, gdy było po wieczerzy, mówiąc: Ten kielich to nowy testament w mojej krwi, która jest za was wylana" (UBG)

Komentarz: przyjmowanie pamiątkowych symboli chleba i wina pokazuje udział wierzących w Nowym Przymierzu. Chleb jest symbolem ciała (które także w Biblii oznacza charakter) oraz prawdy. Spożywając niekwaszony chleb, pokazujemy w ten sposób karmienie się niekwaszoną błędem nauką Ewangelii, która zmienia charakter, czyniąc nas Ciałem Chrystusa. Wino oznacza krew, która z kolei jest symbolem życia. Ofiara krwi jest ofiarą życia czynioną w pełnym zaufaniu do Boga. Pijąc pamiątkowe wino, dajemy wyraz wierze, która składa życie w ofierze dla Słowa Bożego.

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Rozszerzony komentarz do Łk. 22:19,20
• Wieczerza Pańska (wykład)
• Nowe Przymierze (wykład)
• Niewybrani i ich udział w Wieczerzy Pańskiej (Wj. 12:48)

Łk. 22:28-30

"A wy jesteście tymi, którzy wytrwali przy mnie w moich próbach. (29) I ja przekazuję wam królestwo, jak mnie przekazał mój Ojciec; (30) Abyście jedli i pili za moim stołem w moim królestwie, i zasiadali na tronach, sądząc dwanaście pokoleń Izraela" (UBG)

Komentarz: greckie diatithēmi [G1303] przetłumaczone w wersecie 29 jako 'przekazywać' zawiera w sobie myśl o rozporządzeniu swoim majątkiem w formie testamentu. To właśnie podczas Wieczerzy Pańskiej czyni Chrystus. Jego Ojciec przekazał mu królestwo, kiedy namaścił go duchem w Jordanie do ogłaszania królestwa - powołania do duchowej chwały - narodowi wybranemu (Łk. 4:43). Teraz nasz Pan wie, że jego misja dobiega końca. Pozostawia jednak swoich uczniów - przekazuje im królestwo - ponieważ teraz to oni będą kontynuować zadanie ogłaszania Ewangelii. Jezus wie, że może im to zaszczytne zadanie powierzyć, ponieważ wiernie trwali z nim w jego służbie (werset 28). W Pięćdziesiątnicę otrzymają chrzest duchem, aby mogli karmić się ze stołu duchowych nauk, a wierne wytrwanie w poświęceniu do końca zapewni im nagrodę w duchowej chwale, gdzie obejmą królewską władzę i będą sądzić Izraela (a także pozostałą ludzkość) w dzień sądu (werset 30).

Kontekstowe tematy Biblijne:

• Rozszerzony komentarz do Łk. 22:28-30
• Chrzest Jezusa w Jordanie (Mt. 3:13-17)
• Ogłoś słowo (2 Tm. 4:2)
• Sąd ludzkości (wykład)
• Dwa uderzenia Jordanu i rozdzielenie Eliasza i Elizeusza (wykład)