Pojęcie łaski funkcjonuje w naszym codziennym języku i jako takie nie wymaga szczególnych objaśnień. Wątpliwości pojawiają się, kiedy spotykamy się z greckim charis zwykle tłumaczonym w naszych przekładach jako 'łaska' lub 'niezasłużona życzliwość'. Tak jest w tekście Jn. 1:17, który jest przedmiotem niniejszego badania, ale także w 156 pozostałych przypadkach występowania charis w Nowym Testamencie. Zadanie, które stawia przed nami Jn. 1:17, jest jednak podwójne, ponieważ to nie tylko kwestia znaczenia łaski, ale także jej przeciwstawienie Zakonowi Mojżeszowemu.
ŁASKA JAKO WYBÓR
Warto temat łaski rozpocząć nie w Nowym, ale w Starym Testamencie, gdzie odpowiednikiem charis jest hebrajskie chen oznaczające według Konkordancji do Biblii Gdańskiej w Systemie Stronga przychylność lub akceptację. Ta przychylność Boga w Starym Testamencie manifestowana jest przede wszystkim w wyborze, najpierw patriarchów, a następnie Izraela jako narodu na szczególną własność. Potwierdzenie tego znajdujemy w szeregu tekstów, m.in. Rdz. 18:3, 19:19; Wj. 33:12-17, 34:9; Jer. 31:2,3. Warto jednak zauważyć warunek, który temu wyborowi towarzyszył: "Teraz jeśli pilnie słuchać będziecie głosu mego i strzec mojego przymierza, będziecie szczególną moją własnością pośród wszystkich narodów, gdyż do Mnie należy cała ziemia. Lecz wy będziecie Mi królestwem kapłanów i ludem świętym" (Wj. 19:3-6 BT). Taki zatem jest cel łaski okazanej Izraelowi: zgromadzenie szczególnego ludu 'królewskich kapłanów' przeznaczonego do szczególnej służby Bożej. Izrael nie stał się ludem w tym sensie w momencie zawarcia przymierza przy Synaju, choć jest nazywany ludem wybranym w sensie wejścia z Bogiem w szczególną relację przymierza, inną niż którykolwiek z narodów (1 Kn. 16:13; Ps. 105:6). Aby jednak osiągnąć status królewskiego kapłaństwa, niezbędne było 'słuchanie głosu Bożego i przestrzeganie Jego przymierza' - coś, na co zdobyło się tylko niewielu z Izraela. Dlatego apostoł Paweł mówi, że "Czego Izrael pilnie szukał, tego nie dostąpił" (Rzym. 11:7 NW).
Ponieważ z łaski wyboru niewielu z Izraela skorzystało, Bóg rozszerza swoją łaskę na pogan. Procedura wyboru wygląda w przypadku nie-Żydów nieco inaczej niż w przypadku Izraela, bowiem relacja Przymierza Zakonu nie zostaje tutaj powtórzona. Zamiast tego, wybranych przez siebie Bóg przeznacza do powołania, a następnie powołuje poprzez udzielenie im swojej wiary w Jezusa Chrystusa (Rzym. 8:29,30). Dopiero ci spośród powołanych, którzy na tę otrzymaną wiarę reagują, zostają przez Pana Boga obdarzeni nowym zrodzeniem z ducha (1 Tes. 1:4-7). W tym stanie wybrani znajdują się w tej samej pozycji, co Izrael pod Przymierzem Zakonu. Do nich też stosują się antytypicznie słowa z Wj. 19:3-6 - "Teraz jeśli pilnie słuchać będziecie głosu mego i strzec mojego przymierza, będziecie szczególną moją własnością pośród wszystkich narodów, gdyż do Mnie należy cała ziemia. Lecz wy będziecie Mi królestwem kapłanów i ludem świętym". Przymierzem, które ma być przestrzegane przez wybranych z pogan, nie jest jednak Przymierze Zakonu, lecz Przymierze Nowe, w relację którego wchodzimy w momencie poświęcenia (Jer. 31:31-34; Hbr. 8:6-13, 9:15,23). Wybranie w przypadku Izraela nie oznaczało, że stali się oni automatycznie królewskim kapłaństwem, ale mieli nadzieję się nim stać na warunku posłuszeństwa. Podobnie wybrani z pogan - jeśli nawróciliśmy się do Boga przez Chrystusa, to nie oznacza, że już możemy się nazywać królewskim kapłanami. To jest bowiem nagroda, która czeka na końcu drogi, nie na jej początku. Dlatego apostoł Paweł mówi, że ta niezniszczalna korona chwały nie jest przeznaczona dla wszystkich uczestników, ale dla tych, którzy biegną najwytrwalej (1 Kor. 9:24-27).
ZAKON MOJŻESZOWY VS. ŁASKA W JEZUSIE CHRYSTUSIE
Ważne jest dostrzeżenie paraleli wyboru pod Starym i Nowym Przymierzem. Izrael objęty Przymierzem Starym (Przymierzem Zakonu) mógł sięgnąć po koronę królewskiego kapłaństwa na warunku całkowitego posłuszeństwa. Podobnie wybrani pod Nowym Przymierzem mają tę samą nadzieję królowania z Jezusem Chrystusem udostępnianą również na warunku posłuszeństwa. Jest jednak między Przymierzem Zakonu i Przymierzem Nowym zasadnicza różnica, a mianowicie Zakon nie reformował człowieka. Zakon był obietnicą życia tylko dla tych, którzy go stosowali bez jednego wyjątku, i tylko tak długo, jak długo go tak ściśle przestrzegali (Pwt. 32:47 BG). W ten sposób Żyd mógł 'przedłużać swoje dni', ale tylko do pierwszego potknięcia. A ponieważ niedoskonały człowiek nie potrafi ściśle przestrzegać Boskiej sprawiedliwości, każdy pod Zakonem wcześniej czy później się potykał. Zakon był wyrażeniem doskonałej Boskiej sprawiedliwości, ale nie miał w sobie waloru reformującego charakter człowieka, aby ten był w stanie go przestrzegać. Dlatego apostoł Paweł dowodzi, że "Z całą pewnością następuje więc uchylenie poprzedniego przykazania [Zakonu Mojżeszowego] ze względu na jego słabość i nieskuteczność. Prawo bowiem niczego nie doprowadziło do doskonałości, natomiast dokonało tego dodatkowe wprowadzenie lepszej nadziei, dzięki której przybliżamy się do Boga" (Hbr. 7:18,19 NW).
To nie znaczy, że Zakon był bezużyteczny, ale jego użyteczność polegała na czymś innym niż to sobie wyobrażały elity Izraela. Żyd wprowadził setki drobiazgowych, dodatkowych przykazań, ponieważ sam sobie stworzył w ten sposób szansę na 'ogarnięcie' ich wszystkich i zaprezentowanie się Bogu jako człowiek sprawiedliwy. Tymczasem Paweł pisze, że sens Zakonu był dokładnie odwrotny: Prawo miało uzmysłowić człowiekowi, że nie jest w stanie go przestrzegać całkowicie i w związku z tym potrzebuje czegoś więcej. W ten sposób "Prawo stało się naszym wychowawcą prowadzącym do Chrystusa, abyśmy dzięki wierze zostali uznani za prawych" (Gal. 3:24 NW). Zatem przyjście człowieka do harmonii ze sprawiedliwością Boga jest możliwe tylko dzięki wierze - nie dzięki samemu przekonaniu, ale dzięki wierze popartej uczynkami, ponieważ tylko taka wiara w Jezusa Chrystusa może zreformować upadły charakter człowieka na obraz naszego Pana i rzeczywiście stawić nas przed Bogiem w szacie naszej własnej sprawiedliwości (zobacz komentarz Biblijny do Flp. 1:9-11; Rzym. 8:29; Obj. 19:8). Wiara w Chrystusa i podążanie śladem tego doskonałego wzoru posłuszeństwa, jaki pozostawił, ma zatem ten walor naprawy charakteru człowieka, którego nie miał Zakon Mojżesza, z czego też wynikała jego "słabość i nieskuteczność" (Hbr. 7:18 NW).
---
W Jn. 1:17 czytamy, że "łaska zaś i prawda stała się przez Jezusa Chrystusa", nie przez Zakon (BW). Wynika to z faktu, że sam wybór, którego Zakon także był wyrażeniem, nie oznacza jeszcze osiągnięcia nagrody. Warunkiem jest bowiem osiągnięcie w charakterze człowieka Bożego obrazu - obrazu, który osiągamy tylko wstępując w ślady Jezusa Chrystusa (zobacz komentarz Biblijny do Rdz. 1:26,27). Dlatego Żyd, będąc członkiem narodu wybranego, miał nadzieję uzyskania nagrody związanej z tym wyborem wyłącznie przez przyjęcie Jezusa Chrystusa. Co więcej, w samym Zakonie zostało to wyraźnie powiedziane przez Mojżesza: "Pan, Bóg twój, wzbudzi ci proroka spośród braci twoich, podobnego do mnie. Jego będziesz słuchał" (Pwt. 18:15 BT). Taki był zatem cel Zakonu - uświadomienie człowiekowi potrzeby zbawienia w Chrystusie, nie w swoich własnych wysiłkach. Ci z Żydów, którzy tę naukę przyjęli, nie tylko pozostają wszczepieni w drzewo Nowego Przymierza, ale także mają pierwszeństwo w uzyskaniu nagrody z nim związanej - nagrody współkrólów i współkapłanów z Jezusem Chrystusem w jego królestwie (zobacz komentarz Biblijny do Rzym. 11:16-24 oraz Rzym. 11:25-32; Rzym. 1:16).