Celem wykładu jest omówienie pojęć ducha, duszy i ciała w odniesieniu do człowieka tak, jak występują one w Biblii. Choć są to określenia bliskoznaczne, to jednak nie tożsame, czego znakomitym przykładem mogą być słowa apostoła Pawła z 1 Tes. 5:23, gdzie duch, dusza i ciało zostały wymienione równolegle jako mające być zachowanymi "bez nagany na przyjście Pana naszego, Jezusa Chrystusa" (BG). Rozróżnienie ww. pojęć jest z pewnością kwestią precyzji, z jaką rozumiemy naukę Biblijną, ale czasem także uniknięcia poważnych błędów doktrynalnych, które będą miały wpływ zarówno na teorię, jak i praktykę naszego chrześcijańskiego życia. Na opisanie ducha, duszy i ciała Biblia w jej dwóch częściach używa różnych hebrajskich i greckich słów. Duch to w języku hebrajskim ruach [H7307], dusza to nephesz [H5315]. W języku greckim ducha opisuje słowo pneuma [G4151], duszę - psyche [G5590]. Ciało w języku greckim opisują dwa słowa: soma [G4983] lub sarks [G4561]. Ponadto, Nowy Testament używa słowa człowiek - anthropos [G444] w sposób inny niż czynimy to my dzisiaj, o czym także warto wspomnieć.
Wszystkie wyżej wymienione pojęcia mają związek z osobowością człowieka. Najwyraźniej widać to w przypadku greckiego psyche, od którego pochodzi określenie psychika, a także nazwy nauk: psychologii i psychiatrii. Choć terminologia Biblijna nie jest terminologią naukową w dzisiejszym sensie tego słowa, to jednak w zasadniczej swojej strukturze opisuje te same zależności zachodzące między różnymi sferami osobowości. Innymi słowy, pojęcia duszy, ducha i ciała mają się do siebie mniej więcej tak, jak współczesne pojęcia osobowości, świadomości i podświadomości. Na osobowość człowieka składa się świadomość i podświadomość. Podobnie pojęcie duszy mieści w sobie ducha i ciało. Trudność polega na precyzyjnej definicji. Biblia nie zawiera definicji w stylu "duch to jest..." Właściwie wszystko, co możemy wywnioskować na temat znaczeń tak, jak są one używane w Biblii, pochodzi z kontekstu i sposobu, w jaki stosowali je pisarze Starego i Nowego Testamentu.
Paradoksalnie, niewiele łatwiej jest w przypadku współczesnych pojęć. Według mojej wiedzy, nauka nie wypracowała dotychczas jednej, spójnej definicji świadomości. Dla potrzeb niniejszego wykładu podaję definicję nienaukową (choć uwzględniającą cechy wskazywane w publikacjach fachowych): świadomość jest zdolnością wykorzystywania pojęć w celu tworzenia modeli świata, którego nie odbieramy bezpośrednio zmysłami: tego, co w tej chwili dzieje się na drugiej półkuli ziemskiej; tego, co mógłbym zrobić inaczej wczoraj; tego, co będę robić jutro; tego, co istnieje poza rzeczywistością materialną. Świadomość analizuje dane na drodze refleksji w celu wypracowania sposobów postępowania w świecie, reagowania w różnych sytuacjach. Refleksja jednak kosztuje czas i energię, dlatego człowiekowi jest również potrzebny system bardziej ekonomiczny, który zaoszczędzi nam zbędnego wysiłku w sytuacjach powtarzalnych: określony rodzaj bodźca 'odpala' automatycznie określoną reakcję bez zbędnego zastanowienia (tzn. bez zbędnych inwestycji czasu i energii). Tak działa podświadomość.
Osobowość człowieka składa się z tych dwóch systemów. Świadomość przede wszystkim jest nam potrzebna w sytuacjach nowych, dla których nie mamy utartej ścieżki postępowania. Wówczas jest nam potrzebna analiza, wnioskowanie, tworzenie i testowanie (w świadomości - nie w świecie realnym) hipotez i teoretycznych modeli rzeczywistości. Częściej jednak spotykamy się z sytuacjami powtarzalnymi, które przerabialiśmy już wielokrotnie. W kontakcie z takimi okolicznościami nasza podświadomość uruchamia po prostu gotowy algorytm: akcja - reakcja; algorytm biologiczny, wbudowany w człowieku od urodzenia, bądź algorytm wypracowany w toku nabywania doświadczenia na podstawie działania świadomości. W każdym przypadku mamy do czynienia z mechanizmem dosłownie wbudowanym w naszym ciele - w strukturze naszych komórek. Dlatego podświadomość w Biblii nazywana jest ciałem (oczywiście, oprócz tego, że pojęcie ciała ma także swój zupełnie fizyczny wymiar). Mówiąc o duchu, Biblia przede wszystkim odnosi się do naszej świadomości. Dusza obejmuje całość osobowości człowieka - jego ciało (podświadomość) i ducha (świadomość). W dalszej części wykładu podam stosowne konteksty Biblijne, które - mam nadzieję - satysfakcjonująco potwierdzą powyższe zrozumienie.
Duch
Powyżej przedstawione zrozumienie ducha dotyczy ściśle tematu wykładu, tzn. omówienia tytułowych pojęć w odniesieniu do człowieka. Pojęcie ducha jest jednak znacznie szersze i występuje również w kontekstach nie związanych bezpośrednio z człowiekiem. Najwcześniejszym tego przykładem jest Rdz. 1:2, gdzie czytamy o duchu unoszącym się nad wodami stwarzanej ziemi. Konkordancja wyrazów hebrajskich i aramejskich, którą posiadam, wymienia różne znaczenia ruach na przestrzeni 17 linijek tekstu. O ile zdarza się nierzadko, że jedno słowo można w innym języku przetłumaczyć na kilka różnych sposobów, to jednak zwykle te różne warianty bądź znaczenia mają wspólny korzeń. W przypadku słowa duch tym wspólnym elementem znaczeniowym jest zdolność do ożywiania i kształtowania materii (Ps. 104:29,30). Dlatego w Rdz. 1:2 duch unosi się nad wodami - ponieważ duch jest Boskim narzędziem stworzenia ziemi. W Rdz. 6:17 i 7:15 ruach jest tchnieniem żywota, które ożywia; w 90 przypadkach w Starym Testamencie według przekładu Biblii Gdańskiej został przetłumaczony jako wiatr.
W przypadku ducha rozumianego jako świadomość to podstawowe znaczenie także ma zastosowanie. Świadomość ma bowiem moc kształtowania podświadomości. Naukowo zjawisko to określa się mianem neuroplastyczności, tzn. mózg posiada możliwość reorganizacji swojej sieci połączeń neuronów w odpowiedzi na proces uczenia się - na działanie świadomości. Innymi słowy, nasze myśli mają moc zmieniania struktury naszego mózgu - naszego ciała. Podobnie jak duch Boga ukształtował materię ziemi, duch człowieka kształtuje materię jego ciała. W tym kontekście zupełnie nowego znaczenia nabierają słowa Jezusa zapisane w Łk. 17:6 - "Gdybyście mieli wiarę jak ziarno gorczycy i powiedzielibyście temu drzewu morwy: Wyrwij się z korzeniem i przesadź się do morza, usłuchałoby was" (UBG). Mając wiarę taką, jaką mamy, możemy wpływać na świat materialny naszego ciała. Gdybyśmy mieli wiarę odpowiednio większą, być może bylibyśmy w stanie zmieniać świat wokół nas w zupełnie fizycznym sensie.
Ponieważ w odniesieniu do człowieka duch związany jest ze świadomością, Biblia używa tego określenia na opisanie zrozumienia, usposobienia lub woli. Poniżej podaję przykłady dla każdego znaczenia:
Duch jako zrozumienie: "Porozmawiasz też ze wszystkimi zdolnymi rzemieślnikami, których napełniłem duchem mądrości, aby wykonali szaty dla Aarona ... I napełniłem go Duchem Bożym, mądrością, rozumem, wiedzą i znajomością we wszelkim rzemiośle" (Wj. 28:3, 31:3 UBG); "I spocznie na nim Duch PANA, duch mądrości i rozumu, duch rady i mocy, duch poznania i bojaźni PANA ... Ale w sprawiedliwości będzie sądził ubogich, a w prawości będzie rozstrzygał sprawy cichych na ziemi. Uderzy ziemię rózgą swoich ust, a tchnieniem [duchem - nauką] swoich warg zabije niegodziwego" (Iz. 11:2,4 UBG); "Ci, którzy błądzili duchem, nabiorą rozumu, ci, którzy szemrali, przyjmą naukę" (Iz. 29:24 UBG); "Tak mówi PAN: Tak mówiliście, domu Izraela. Znam bowiem wszystko, co wam przychodzi na myśl" (Ez. 11:5 UBG); "... powinniście zrzucić z siebie starego człowieka, który ulega zepsuciu przez zwodnicze żądze; I odnowić się w duchu waszego umysłu; I przyoblec się w nowego człowieka" (Ef. 4:22-24 UBG); "Umiłowani, nie wierzcie każdemu duchowi [nauce], ale badajcie duchy [nauki], czy są z Boga, gdyż wielu fałszywych proroków wyszło na świat" (1 Jn. 4:1 UBG)
Duch jako usposobienie: "Gdyby dopadł go duch zazdrości i podejrzewałby swoją żonę, która stała się nieczysta, albo gdyby dopadł go duch zazdrości i podejrzewałby ją, choć nie stała się nieczysta..." (Lb. 5:14 UBG); "Lepsze jest dokończenie sprawy niż jej początek. Lepszy jest człowiek cierpliwego ducha niż człowiek wyniosłego ducha. Nie bądź w duchu skory do gniewu, gdyż gniew spoczywa w piersi głupich" (Kzn. 7:8,9 UBG); "Ja, który mieszkam na wysokościach, na miejscu świętym, mieszkam i z tym, który jest skruszony i uniżony w duchu, aby ożywić ducha pokornych i ożywić serce skruszonych" (Iz. 57:15 UBG); "I poszedłem w goryczy i w gniewie swego ducha" (Ez. 3:14 UBG); "Nie dał nam bowiem Bóg ducha bojaźni, lecz mocy i miłości, i zdrowego umysłu" (2 Tm. 1:7 UBG); "Niech waszą ozdobą nie będzie to, co zewnętrzne: zaplatanie włosów, obłożenie się złotem lub strojenie w szaty; Lecz ukryty, wewnętrzny człowiek w niezniszczalnej ozdobie łagodności i spokoju ducha, który jest cenny w oczach Boga" (1 Pt. 3:3,4 UBG)
Duch jako wola: "I Duch PANA zaczął go pobudzać w obozie Dan, między Sorea a Esztaol" (Sdz. 13:25 UBG); "Przywróć mi radość twego zbawienia i wesprzyj mnie duchem ochoczym" (Ps. 51:12 UBG); "Radosne serce rozwesela twarz, ale gdy smutek w sercu, duch jest przygnębiony" (Prz. 15:13 UBG); "Widziałem wszystkie sprawy, jakie się dzieją pod słońcem, a oto wszystko jest marnością i utrapieniem ducha" (Kzn. 1:14 UBG); "I osłabnie duch Egiptu, a jego zamiar obrócę wniwecz" (Iz. 19:3 UBG); "Moja dusza pragnie cię w nocy; swoim duchem, który jest we mnie, szukam cię nawet rano" (Iz. 26:9 UBG); "Dokądkolwiek zmierzał duch, tam szły – właśnie tam, gdzie zmierzał duch" (Ez. 1:20 UBG); "I dam im jedno serce, i włożę nowego ducha w wasze wnętrze; usunę z ich ciała serce kamienne, a dam im serce mięsiste; Aby postępowali według moich ustaw i strzegli moich sądów oraz czynili je" (Ez. 11:19,20 UBG); "To o ileż bardziej krew Chrystusa, który przez Ducha wiecznego ofiarował Bogu samego siebie..." (Hbr. 9:14 UBG)
Ciało
Pojęcie ciała w swoim najbardziej podstawowym znaczeniu odnosi się do materialnego aspektu naszego istnienia. Jak jednak zaznaczyłem na początku wykładu, ciało odnosi się także do podświadomości - zaprogramowanych w układzie nerwowym człowieka algorytmów postępowania, które są odpalane automatycznie w odpowiedzi na określone bodźce. To właśnie te automatyczne reakcje są w znaczącej części odpowiedzialne za sposób, w jaki widzą nas inni, a zatem także decydują o naszym charakterze. W tej części wykładu chciałbym się skupić na nowotestamentalnym użyciu pojęcia ciała. W języku greckim funkcjonują dwa słowa, które w języku polskim tłumaczymy jako ciało: soma i sarks. Obydwa mogą odnosić się do naszej materialnej powłoki. Natomiast w odniesieniu do charakteru sarks dotyczy postaci naszej podświadomości 'nieobrobionej' przez ducha Bożego (ducha znajomości, poświęcenia i pokory przed Bogiem); soma to przede wszystkim charakter w procesie usprawiedliwienia, tzn. taki, który kształtujemy od nowa w oparciu o postawę posłuszeństwa Bogu i znajomość prawdy.
Z punktu widzenia usprawiedliwienia, właściwym kierunkiem jest pozbywanie się sarks przy jednoczesnym rozwijaniu soma. Narzędziem niezbędnym do osiągnięcia tego efektu jest duch w znaczeniu opisanym w poprzednim śródtytule: duch zrozumienia prawdy, duch pokornego usposobienia przed Bogiem i duch woli do wykonywania naszego poświęcenia. Z tego punktu widzenia Biblia mówi o pieczęci ducha (Ef. 1:13,14; 2 Kor. 1:21,22). Podobnie jak pieczęć wytłacza w materiale plastycznym określony znak, duch wytłacza w naszym neuroplastycznym mózgu nowy wzór postępowania, który będzie zgodny z zasadami sprawiedliwości Boga. W tym też sensie apostoł Paweł pisze w Ef. 4:20-24 o starym człowieku (gr. anthropos), który ma zostać odnowiony 'duchem myśli' i przeobrazić się w ten sposób w 'człowieka nowego' - nowy charakter ukształtowany według działania ducha. Ta sama myśl kryje się m.in. w Rzym. 6:6, gdzie czytamy o 'krzyżowaniu starego człowieka' oraz Ef. 3:16-19, gdzie z kolei Paweł mówi o [nowym] 'wewnętrznym człowieku' i o tym, w jaki sposób umacniamy go w Chrystusie (2 Kor. 12:2).
Biblijnym określeniem, które wyraźnie nawiązuje do znaczenia ciała, jest pojęcie Ciała Chrystusa. Są zasadniczo dwa kierunki myślenia o naszym uczestnictwie w Ciele Chrystusowym. Pierwszym jest opis Ciała jako składającego się z wielu członków, jak ma to miejsce w 1 Kor. 12:12-27. Drugi znajdziemy natomiast np. w Kol. 1:27, który stwierdza, że Chrystus jest w wierzących - nie my w Chrystusie, ale Chrystus w nas. Z punktu widzenia obecnego tematu właściwe będzie podkreślenie informacji podanej w liście do Kolosan, bowiem we wspomnianym wersecie apostoł Paweł opisuje właśnie ten element, który w innych swoich listach nazwał pieczętowaniem. Wierzący w Chrystusa oczywiście nie mają być zapieczętowani wszystko-jedno-jakim duchem, ale duchem Chrystusa - muszą rozwijać w swoim duchu (świadomości) zrozumienie Ewangelii, aby móc kształtować swoje ciało (podświadomość) według obrazu Jezusa Chrystusa. Jeśli to się dzieje - rozwijamy się w każdym elemencie osobowości na wzór Pana - wówczas możemy mówić, że mamy udział w jego pełni (Flp. 1:9-11).
Paweł podkreśla w Ef. 3:19, że miłość Chrystusa przewyższa poznanie właśnie z tego powodu, że wzór posłuszeństwa Bogu, który pokazał Jezus, to nie tylko posiadanie wiedzy, ale także kształtowanie zgodnie z nią głębokich warstw osobowości. To także pokazujemy, kiedy podczas Wieczerzy Pańskiej spożywamy Ciało Chrystusa. Przyjmujemy niekwaszony chleb na pamiątkę faktu, że charakter naszego Pana był bez skazy i my, którzy w niego wierzymy, kształtujemy w sobie charakter (ciało) na obraz jego ciała (Rzym. 8:29,30). W tym samym sensie Paweł pisze do Rzymian, iż wierzący w Chrystusa zostali uwolnieni od Zakonu Mojżesza przez Ciało Chrystusa (Rzym. 7:4). Ponieważ przepis Zakonu prowadził to, co Biblia określa 'starym człowiekiem', jego śmierć przez pokutę uwalnia wierzących od litery, "abyśmy służyli Bogu w nowości ducha" (Rzym. 7:6 UBG). Nowy człowiek nie jest kształtowany przez literę przepisu, ale Chrystusowego ducha prawdy i posłuszeństwa, który niczym pieczęć jest wytłoczony w naszym ciele - naszym charakterze.
Poniżej podaję dodatkowe konteksty Biblijne ilustrujące, w jaki sposób ciało zostało użyte w Biblii na określenie charakteru poza usprawiedliwieniem i w stanie usprawiedliwienia (poddany pieczętowaniu przez ducha):
Ciało jako charakter poza usprawiedliwieniem: "Dlatego teraz żadnego potępienia nie ma dla tych, którzy są w Jezusie Chrystusie, którzy nie postępują według ciała, ale według Ducha. Gdyż prawo Ducha życia, które jest w Jezusie Chrystusie, uwolniło mnie od prawa grzechu i śmierci. Co bowiem było niemożliwe dla prawa, w czym było ono słabe z powodu ciała, Bóg, posławszy swego Syna w podobieństwie grzesznego ciała i z powodu grzechu, potępił grzech w ciele; Aby sprawiedliwość prawa wypełniła się w nas, którzy postępujemy nie według ciała, ale według Ducha. Ci bowiem, którzy żyją według ciała, myślą o tym, co cielesne, ale ci, którzy żyją według Ducha, myślą o tym, co duchowe. Gdyż zamysł ciała to śmierć, ale zamysł Ducha to życie i pokój; Dlatego, że zamysł ciała jest nieprzyjacielem Boga, bo nie poddaje się prawu Bożemu, gdyż i nie może. Ci więc, którzy są w ciele, nie mogą podobać się Bogu. Lecz wy nie jesteście w ciele, ale w Duchu, gdyż Duch Boży mieszka w was. A jeśli ktoś nie ma Ducha Chrystusa, ten do niego nie należy" (Rzym. 8:1-9 UBG); "W nim też zostaliście obrzezani obrzezaniem nie ręką uczynionym, lecz obrzezaniem Chrystusa, przez zrzucenie grzesznego ciała doczesnego" (Kol. 2:11).
Ciało jako charakter w procesie usprawiedliwienia: "Światłem ciała jest oko. Jeśli więc twoje oko jest szczere, całe twoje ciało będzie pełne światła. Jeśli zaś twoje oko jest złe, całe twoje ciało będzie pełne ciemności. Jeśli więc światło, które jest w tobie, jest ciemnością, sama ciemność jakaż będzie?" (Mt. 6:22,23 UBG); "Ale jeśli Chrystus jest w was, to ciało jest martwe z powodu grzechu, a duch jest żywy z powodu sprawiedliwości. A jeśli Duch tego, który Jezusa wskrzesił z martwych, mieszka w was, ten, który wskrzesił Chrystusa z martwych, ożywi i wasze śmiertelne ciała przez swego Ducha, który w was mieszka" (Rzym. 8:10,11 UBG); "Proszę więc was, bracia, przez miłosierdzie Boże, abyście składali wasze ciała jako ofiarę żywą, świętą, przyjemną Bogu, to jest wasza rozumna służba" (Rzym. 12:1 UBG); "Czyż nie wiecie, że wasze ciała są członkami Chrystusa?" (1 Kor. 6:15 UBG); "Nieustannie nosimy w ciele umieranie Pana Jezusa, aby i życie Jezusa objawiło się w naszym ciele. Zawsze bowiem my, którzy żyjemy, jesteśmy wydawani na śmierć z powodu Jezusa, aby i życie Jezusa objawiło się w naszym śmiertelnym ciele" (2 Kor. 4:10,11 UBG)
Dusza
W świetle tego, co zostało powiedziane dotychczas w wykładzie, najprościej można zdefiniować duszę za pomocą wzoru quasi-matematycznego: dusza = duch + ciało. Ponieważ ciało posiada dwa różne znaczenia, także dusza występuje w Biblii w podwójnym sensie. Po pierwsze, jeśli rozumieć ciało dosłownie jako naszą materialną powłokę, wówczas pojęcie duszy będzie odnosić się do całości osoby, a nawet w szerszym znaczeniu do całości istoty (także zwierzęcej). Poniżej podaję kilka przykładów ze Starego i Nowego Testamentu:
Dusza jako istota: "Bóg powiedział też: Niech ziemia wyda istoty [nephesz - dusze] żywe według swego rodzaju: bydło, zwierzęta pełzające i zwierzęta ziemi według swego rodzaju" (Rdz. 1:24 UBG); "Wtedy PAN Bóg ukształtował człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia. I człowiek stał się żywą duszą" (Rdz. 2:7 UBG); "A wszystkich dusz, które wyszły z bioder Jakuba, było siedemdziesiąt" (Wj. 1:5 UBG); "Gdy PAN, twój Bóg, poszerzy twoją granicę, tak jak ci zapowiedział, a powiesz: Będę jadł mięso, ponieważ twoja dusza pragnie jeść mięso, to możesz go spożyć tyle, ile tylko zapragnie twoja dusza" (Pwt. 12:20 UBG); "A nas wszystkich na statku było dwieście siedemdziesiąt sześć dusz" (Dzieje 27:37 UBG); "Niegdyś nieposłusznym, gdy za dni Noego raz oczekiwała Boża cierpliwość, kiedy budowano arkę, w której niewiele, to jest osiem dusz, zostało uratowanych przez wodę" (1 Pt. 3:20 UBG); "A drugi anioł wylał swoją czaszę na morze i stało się ono jak krew zmarłego. I każda dusza żywa umarła w morzu" (Obj. 16:3 UBG)
Drugie znaczenie ciała, o którym była mowa w poprzednim śródtytule, dotyczy charakteru zaprogramowanego w naszym ciele - w naszym systemie nerwowym - w postaci gotowych algorytmów zachowania. W tym sensie pojęcie duszy odnosi się do całości osobowości człowieka - do naszej psychiki - zarówno w elemencie świadomości, jak i podświadomości. Dlatego w tradycji chrześcijańskiej dusza jest jednostką niematerialną - ponieważ osobowość jest niematerialna; można jej doświadczyć w działaniu bądź zamanifestować, ale dotknąć się jej nie da. Poniżej podaję kilka przykładów:
Dusza jako osobowość: "A ona, z goryczą w duszy, modliła się do PANA i strasznie płakała" (1 Sm. 1:10 UBG); "I moja dusza bardzo się zatrwożyła" (Ps. 6:3 UBG); "Jak długo będę szukał rady w swojej duszy i codziennie trapił się w sercu?" (Ps. 13:2 UBG); "A moja dusza będzie się radować w PANU, będzie się weselić jego zbawieniem" (Ps. 35:9 UBG); "Boże, ty jesteś moim Bogiem, od rana cię szukam; pragnie ciebie moja dusza" (Ps. 63:1 UBG); "Gdy mądrość wejdzie do twojego serca i wiedza będzie miła twojej duszy; Wtedy rozwaga będzie cię strzegła i rozum cię zachowa" (Prz. 2:10,11 UBG); "Dusza niegodziwego pragnie zła, a jego bliźni nie znajduje łaski w jego oczach" (Prz. 21:10 UBG); "Wtedy Jezus powiedział do nich: Smutna jest moja dusza aż do śmierci" (Mt. 26:38 UBG); "Wtedy Maria powiedziała: Wielbi moja dusza Pana" (Łk. 1:46 UBG); "I strach ogarnął każdą duszę, gdyż wiele znaków i cudów działo się przez apostołów" (Dzieje 2:43 UBG); "Umacniając dusze uczniów i zachęcając do trwania w wierze, mówili, że przez wiele utrapień musimy wejść do królestwa Bożego" (Dzieje 14:22 UBG)
Znaczeniem słowa dusza pochodnym w stosunku do wyżej wymienionych, ale stosunkowo często pojawiającym się w Biblii, jest dusza jako życie, siła życiowa. Poniżej podaję kilka przykładów:
Dusza jako życie (siła życiowa): "Lecz nie będziecie jeść mięsa z jego życiem [nephesz - duszą], to jest z jego krwią. A ja będę żądał waszej krwi, to jest waszego życia; od każdego zwierzęcia będę jej żądał, jak i od ręki człowieka; od ręki każdego brata jego będę żądał życia człowieka" (Rdz. 9:4,5 UBG); "Jakub nadał więc temu miejscu nazwę Penuel, mówiąc: Widziałem bowiem Boga twarzą w twarz, a moja dusza została zachowana" (Rdz. 32:30 UBG); "Wszyscy bowiem umieramy i jesteśmy jak woda rozlana na ziemi, której nie można zebrać. Bóg jednak nie odebrał mu życia [nephesz - duszy]" (2 Sm. 14:14 UBG); "Po tym poznaliśmy miłość Boga, że on oddał za nas swoje życie [psyche - duszę]. My również powinniśmy oddawać życie [psyche - duszę] za braci" (1 Jn. 3:16 UBG); "Ale oni zwyciężyli go przez krew Baranka i przez słowo swego świadectwa i nie umiłowali swojego życia [psyche - duszy] – aż do śmierci" (Obj. 12:11 UBG)
---
Podsumowując wykład, chciałbym wrócić do słów apostoła Pawła, które przywołałem we wstępie, zapisanych w 1 Tes. 5:23 - "A sam Bóg pokoju niech was w pełni uświęci, a cały wasz duch, dusza i ciało niech będą zachowane bez zarzutu na przyjście naszego Pana Jezusa Chrystusa" (UBG). Wszystkie wymienione tam elementy - duch, dusza i ciało - mają być bez zarzutu na przyjście Pana, ponieważ bez zarzutu ma być cała osobowość wierzących - nasze zrozumienie Słowa Bożego, wola posłuszeństwa Bogu, pokorne usposobienie, charakter wypracowany na obraz Jezusa Chrystusa. Cała duchowa struktura człowieka ma być ukształtowana na obraz Pana Jezusa; mamy być wypełnieni jego pełnią (Ef. 3:19) w każdym zakątku naszej duszy, ponieważ jest to warunkiem otrzymania naszej nagrody w Dzień Pański. "Bądźcie więc doskonali [kompletni, ukończeni], tak jak doskonały jest wasz Ojciec, który jest w niebie" (Mt. 5:48 UBG).