Rozszerzenie oferty wejścia do Kościoła na pogan, o czym jest mowa w rdz. 10-11 Dziejów Apostolskich, spowodowało powstanie wielu wątpliwości po obu stronach. Wierzący z Żydów najpierw niechętnie przyjmowali ten fakt do wiadomości, następnie toczyli spory o to, czy naśladowcy Chrystusa - oni sami, a także powołani z pogan - mieli obowiązek przestrzegać Prawa Mojżeszowego. Z kolei wśród powołanych z pogan powstała myśl, że skoro powołanie poszło do pogan, to najwyraźniej Izrael został przez Boga odrzucony. Tej ostatniej sprawie poświęcił apostoł Paweł szczególnie dużo miejsca w 11. rdz. listu do Rzymian, skupiając się w badanym fragmencie 11:16-24 na relacji Izraela względem powołania do Ciała Chrystusowego i uczestnictwa w Nowym Przymierzu.
Drzewo oliwne i jego gałęzie
W pewnym uproszczeniu ogrodowe drzewo oliwne odpowiada powołaniu Bożemu wieku Ewangelii. Izrael reprezentuje w tej symbolice gałęzie naturalne. To Izraelowi powiedziano: "staniecie się moją szczególną własnością spośród wszystkich ludów, gdyż do mnie należy cała ziemia. A wy sami staniecie się dla mnie królestwem kapłanów i narodem świętym". Obietnica ta dana jednak była na warunku: "Jeśli więc będziecie bezwzględnie posłuszni memu głosowi i naprawdę będziecie zachowywać moje przymierze" (Wj. 19:5,6 NW). Jeśli by Izrael był rzeczywiście posłuszny głosowi Bożemu, przyjąłby Jezusa jako swego Zbawiciela (Jn. 5:45-47). Tymczasem znaczna większość narodu go odrzuciła, odrzucając tym samym zaproszenie do stania się królewskim kapłaństwem.
Żydzi, którzy nie przyjęli wiary w Jezusa, zostali tym samym "odcięci", "nie oszczędził Bóg gałęzi naturalnych ... na skutek ich niewiary" (Rzym. 11:20,21 BT). Jednocześnie zaproszenie do stania się "królestwem kapłanów" - współkrólami i współkapłanami z Jezusem Chrystusem w jego Królestwie - zostało przekazane poganom. Wybrani spośród pogan, którzy okazali wiarę Ewangelii przez pokutę i nawrócenie, zostali "wszczepieni" na miejsce niewiernych z Izraela, "niektóre zostały odcięte, a na ich miejsce zostałeś wszczepiony ty, który byłeś dziczką oliwną ..." (Rzym. 11:17 BT). W związku z tym pisze apostoł Piotr, tym razem do powołanych z pogan: "wy jesteście 'rodem wybranym, królewskim kapłaństwem, narodem świętym ...'" (1 Pt. 2:9 NW). Wszczepieni w oliwkę ogrodową, nie są już "dziczką oliwną", ale są 'z tym samym korzeniem złączeni na równi' z gałęziami naturalnymi - Żydami, którzy przyjęli Chrystusa (Rzym. 11:17 BT; por. Ef. 2:11-18).
O tym prorokował także nasz Pan, choć jego służba skierowana była wyłącznie do Izraela. Widząc wielką wiarę setnika, mówi: "Zaprawdę powiadam wam: U nikogo w Izraelu nie znalazłem tak wielkiej wiary. Lecz powiadam wam: Wielu przyjdzie ze Wschodu i Zachodu i zasiądą do stołu z Abrahamem, Izaakiem i Jakubem w królestwie niebieskim. A synowie królestwa zostaną wyrzuceni na zewnątrz" (Mt. 8:10-12 BT). Rzeczywiście, wielu "ze Wschodu i Zachodu" zostało powołanych do Królestwa, podczas gdy "synowie królestwa" - Żydzi, którzy byli naturalnymi dziedzicami - zostali od jego przywilejów odrzuceni.
Jeżeli korzeń jest święty, to i gałęzie
Zamknięcie znaczenia drzewa oliwnego jedynie w kręgu zgromadzania królewskiego kapłaństwa nie wyczerpuje jednak tematu. Na samym wstępie badanego tekstu apostoł Paweł mówi, że "Jeżeli bowiem zaczyn jest święty, to i ciasto; jeżeli korzeń jest święty, to i gałęzie" (Rzym. 11:16 BT). Choć niektóre z tych naturalnych gałęzi zostały wyłamane, wszczepione dzikie gałęzie nie mają powodu, aby się z tego tytułu czuć lepszymi (Rzym. 11:17-20). "A i oni", mówi Paweł, "jeżeli nie będą trwać w niewierze, zostaną wszczepieni. Bo Bóg ma moc wszczepić ich ponownie" (Rzym. 11:23 BT).
Co więcej, w kolejnych wersetach przeczytamy, że rzeczywiście Bóg ich ponownie wszczepi, nie tylko jako pojedyncze gałęzie, które okażą wiarę w obecnym czasie, ale także jako naród w przyszłości (zobacz komentarz do Rzym. 11:25-32). "Nie chcę jednak, bracia, pozostawiać was w nieświadomości co do tej tajemnicy - byście o sobie nie mieli zbyt wysokiego mniemania - że zatwardziałość dotknęła tylko część Izraela aż do czasu, gdy wejdzie pełnia pogan [zostanie zgromadzone królewskie kapłaństwo]. I tak cały Izrael będzie zbawiony" (Rzym. 11:25,26 BT). A więc niewiara dotknęła tylko część Izraela i tylko na pewien czas. Cały czas, mimo tego, że obecnie są "nieprzyjaciółmi" Ewangelii, "w odniesieniu do wyboru [Bożego] są umiłowani ze względu na swych praojców" (Rzym. 11:28 NW). Jeśli więc pozostała część Izraela ma zostać ponownie "wszczepiona" już po skompletowaniu królewskiego kapłaństwa, znaczenie drzewa oliwnego musi wykraczać poza wypełnienie liczby tych, którzy wraz z Chrystusem będą królami w jego Królestwie.
Izrael jako wybrany naród Boży nie wyrósł w próżni. Wejście przezeń w relację Przymierza Zakonu z Bogiem było już pewną konsekwencją tego, co stało się wcześniej - Przymierza zawartego przez Boga z Abrahamem. Izrael wyrósł jako spełnienie Boskiej obietnicy danej jeszcze wówczas Abramowi w Charanie: "Wyrusz ... a uczynię z ciebie wielki naród" (Rdz. 12:1,2 NW). Pojawił się tam także wątek zbawienia: "poprzez ciebie na pewno będą sobie błogosławić wszystkie rodziny ziemi" (Rdz. 12:3 NW), znacznie rozszerzony po przejściu przez Abrahama próby z Izaakiem. Dowiadujemy się tam już nie tylko o potomstwie ziemskim ("ziarnka piasku"), ale także potomstwie duchowym ("gwiazdy niebios"), które później apostoł Paweł najwyraźniej utożsami z Kościołem wieku Ewangelii (Rdz. 22:16-18; Gal. 3:29).
A więc Izrael jako naród wyrósł ze 'świętego korzenia' Przymierza Abrahamowego. Odrzucenie przez nich wiary w Jezusa Chrystusa nie sprawia, że przestają być potomkami Abrahama, a jako tacy pozostają objęci Przymierzem, które Bóg zawarł z ich praojcem.
Dwa przymierza
Sens odcięcia Żydów od korzenia Przymierza Abrahamowego stanie się widoczny, jeśli dostrzeżemy dwa główne, wyrastające z niego konary: Przymierze Zakonu i Przymierze Nowe. Relacje Boga z człowiekiem od samego początku oparte są na przymierzach, swoistych "umowach". Taką "umowę" zawarł Bóg z Adamem, Noem, a także Abrahamem. Również z obiecanymi potomkami Abrahamami Bóg zawarł przymierze - Przymierze Zakonu na górze Synaj, a także Przymierze Nowe, którego pośrednikiem jest Chrystus (Hbr. 9:11-13). W tym sensie Przymierze Zakonu i Przymierze Nowe wyrastają niejako z korzenia Przymierza Abrahamowego, stanowiąc narzędzia w celu ostatecznego wypełnienia zawartych w nim obietnic.
O ile cały Izrael wszedł z Bogiem w relację Przymierza Zakonu, o tyle wejście w relację Przymierza Nowego wymaga wiary w Chrystusa; "jest on pośrednikiem nowego przymierza, żeby powołani mogli otrzymać obietnicę wiecznotrwałego dziedzictwa" i stać się "królestwem kapłanów" - królami i kapłanami razem z Jezusem Chrystusem w chwale jego Królestwa (Hbr. 9:15 NW). Jest to kolejny etap rozwijania się wielkiego Boskiego planu zbawienia, w ramach którego "twoje [Abrahama] potomstwo posiądzie bramę swych nieprzyjaciół. I ... błogosławić [będzie] wszystkie narody ziemi" (Rdz. 22:16-18 NW; 1 Kor. 15:25,26; Rzym. 16:20). Żydzi z czasów Jezusa, a także ich potomkowie, w dużej części tego nie rozumieli i dobrowolnie, wręcz samodzielnie "odcięli się" od udziału w tej chwalebnej odsłonie Boskiego planu zbawienia.
Nie przyjąwszy Chrystusa, nie mają udziału w Nowym Przymierzu, a tym samym także udziału w Bożym Kościele i związanej z tym nadziei na przyszłą chwałę Królestwa Bożego. Przyjdzie jednak czas, kiedy także oni zostaną wszczepieni. "Przyjdzie z Syjonu wybawiciel, odwróci nieprawości od Jakuba. I to będzie moje z nimi przymierze [Przymierze Nowe], gdy zgładzę ich grzechy" (Rzym. 11:26,27 BT; Jer. 31:33,34). To wszczepienie w związki Nowego Przymierza nie będzie jednak dla Izraela oznaczało ponownej sposobności uzyskania chwały królewskiego kapłaństwa, bowiem kompletowanie tej klasy w Boskim planie jest ograniczone do tego wieku Ewangelii. Wybawicielem, który przyjdzie z Syjonu, będzie Jezus Chrystus właśnie ze skompletowanym królewskim kapłaństwem. Niemniej jednak pozostaje Izrael narodem wybranym. Nawet w czasach przyszłego Królestwa będzie pierwszym narodem na ziemi, choć zaliczonym do klasy "ziaren piasku" (Rdz. 22:17; Iz. 2:3,4; Jer. 31:36).
"Odcięcie" niewiernej części Izraela nie oznacza zatem ich odrzucenia od związków Przymierza Abrahamowego, ale ich odcięcie od związków Przymierza Nowego - przymierza, w które byli wszczepieni na mocy obietnicy danej Abrahamowi, a figuralnie jako poddani Przymierza Zakonu, które było 'cieniem lepszych dóbr' w Chrystusie (Kol. 2:17). Niemniej to odcięcie nie było odcięciem wiecznym, ale tymczasowym. Ponieważ 'wszystko ma zostać zebrane razem w Chrystusie', także i niewierny Izrael wieku Ewangelii będzie w swoim czasie włączony do Ciała Chrystusowego pod Nowym Przymierzem, ale już bez możliwości ubiegania się o najwyższe stanowiska współkrólów z Jezusem Chrystusem (Ef. 1:10). Tymczasem w wieku Ewangelii szczególne zainteresowanie Boga spoczywa na wyborze Kościoła i wyłonieniu spośród jego członków klasy 'królewskich kapłanów', podczas gdy 'dom Izraela pozostaje pusty' (Mt. 23:38).
W przeciwnym razie i ty będziesz wycięty
Cała opisana w Rzym. 11:16-24 symbolika drzewa oliwnego wpisana została przez Pawła w konwencję ostrzeżenia wystosowanego do wybranych z pogan. Jeśli Bóg nie zawahał się przed odcięciem naturalnych gałęzi, mówi Paweł, tym bardziej nie zawaha się odciąć gałęzi dzikich, jeśli te, wszczepione w "korzeń tłustości" (GP), nie będą przynosiły pożądanych owoców (Jn. 15:1,2). "Przyjrzyj się więc dobroci i surowości Bożej. Surowość [okazuje się] wobec tych, co upadli, a dobroć Boża wobec ciebie, jeśli tylko wytrwasz w [kręgu] tej dobroci; w przeciwnym razie i ty będziesz wycięty" (Rzym. 11:22 BT).
Dobroć, w kręgu której mają wytrwać wybrani z pogan, jest tłumaczeniem greckiego chrestotes, które oznacza dobroć lub życzliwość wypływającą z poświęcającej miłości agape (zobacz komentarz do Gal. 5:22,23). Wytrwanie w kręgu chrestotes oznacza więc trwanie w poświęceniu, do którego "przymusza nas ... miłość Chrystusa" (2 Kor. 5:14,15 NW). Nieprzypadkowo też apostoł kończy temat z 11. rdz. listu do Rzymian wezwaniem do ofiarowania się Bogu zapisanym w Rzym. 12:1, "A zatem proszę was, bracia, przez miłosierdzie Boże, abyście dali ciała swoje na ofiarę żywą, świętą, Bogu przyjemną ..." (BT). Otrzymanie nagrody powołania do Kościoła jest uwarunkowane dokończeniem naszego poświęcenia, czy też 'wytrwaniem w kręgu chrestotes'. "... w przeciwnym razie i ty będziesz wycięty" (Rzym. 11:22 BT).
Wycięcie dzikich gałęzi, o którym mowa w Rzym. 11:22, najwyraźniej dotyczy utraty stanowiska w powołaniu. Co ciekawe, Paweł mówi o ponownym wszczepieniu Żydów, choć ani słowem nie wspomina o możliwości ponownego wszczepienia wyciętych dzikich gałęzi, co mogłoby wskazywać na pewną dwoistość symboliki drzewa oliwnego. Jeśli mogą ponownie być wszczepieni Żydzi, dlaczego nie powołani z pogan? Trzeba jednak zacząć od tego, że naród izraelski 'wyrósł' z korzenia Przymierza Abrahamowego i związanego z nim Przymierza Zakonu. Jego odcięcie nie zmienia tych relacji - nadal pozostają Żydzi poddanymi Przymierza Zakonu, oczekując na wejście w relację Przymierza Nowego.
Inaczej ma się rzecz z wybranymi z pogan. Ci z pogan (a także z Izraela), którzy się nawracają i otrzymują dar ducha św., wchodzą tym samym w relację Nowego Przymierza (Hbr. 9:15, 12:22-24). Odpadnięcie w tym stanie oznacza śmierć wieczną (Hbr. 6:4-6, 10:26). Z tego powodu Paweł nie daje wybranym z pogan nadziei ponownego wszczepienia do drzewa oliwnego - ich odcięcie jest odcięciem bez nadziei. To samo jest prawdą w stosunku do Żydów, którzy okazują się być niewiernymi po otrzymaniu daru ducha. W Rzym. 11:16-24 Paweł jednak nie mówi o tej wąskiej grupie, ale o ogóle narodu, który Chrystusa nie przyjął. Jako naród Izrael nigdy w relacji Nowego Przymierza nie był (w sensie rzeczywistego uczestnictwa w duchu) i dlatego jego odcięcie może mieć charakter tymczasowy.