W pierwszych czterech wersetach swojego drugiego listu apostoł Piotr przypomina powołanym, jak wielu łask są odbiorcami, będąc usprawiedliwionymi przez wiarę dzięki ofierze naszego Pana, a także mając od Boga darowane "wszystko, co do żywota i do pobożności należy" w obietnicy zmartwychwstania do Boskiej natury (2 Pt. 1:1-4). Jednak już w tym tekście Piotr sygnalizuje myśl, którą będzie rozwijał w kolejnych pięciu wersetach, będących przedmiotem niniejszego komentarza, tzn. rozwijanie w powołanych poznania Chrystusa jako warunku spełnienia obietnicy. W związku z tym musimy naszą wiarę, daną nam od Boga, 'uzupełnić' o przymioty charakteru, które pozwolą nam stać się na wzór naszego Pana (Mt. 11:29; Rzym. 8:29; Ef. 5:1,2). Choć jako główne przymioty charakteru Boga, które także znalazły doskonałe odzwierciedlenie w Jego Synu, zwykle wymieniamy miłość, mądrość, moc i sprawiedliwość, apostoł Piotr pokazuje, że możemy je rozbić na mniejsze elementy składowe:
Mądrość = cnota [arete] + poznanie [gnosis]
Pierwszymi wymienionymi przez apostoła elementami, które mamy dodać do naszej wiary, są cnota i poznanie, które jednocześnie składają się na łaskę mądrości. Poznanie jest tłumaczeniem greckiego gnosis (G1108), które oznacza wiedzę, znajomość, i w ten sposób jest także rozumiane przez pisarzy Nowego Testamentu (Łk. 1:76,77; Rzym. 2:20, 15:14; 1 Kor. 8:1, 13:8,9; Ef. 3:19; 2 Pt. 3:17,18). Nieco trudniejsze jest precyzyjne określenie w powyższym tekście znaczenia arete (G0703), ponieważ jego użycie w grece stopniowo ewaluowało. Może ono oznaczać 1) dzielność, męstwo, ale również 2) dobroć, zaletę, cnotę moralną. Poza badanym 2 Pt. 1:5-9 arete występuje w Nowym Testamencie jedynie trzy razy i w każdym przypadku zdaje się wskazywać na znaczenie 2), choć w omawianym tekście jego przyjęcie zdaje się konfliktować z metodyką opisu, w której podstawowe przymioty charakteru Bożego pokazane są w ich poszczególnych elementach.
Dobroć, czy też cnota moralna, nie jest pierwszorzędnym składnikiem charakteru, a wręcz przeciwnie - sama jest wypadkową wielu innych cech, między innymi wszystkich wymienionych przez Piotra w 2 Pt. 1:5-9, być może jedynie z wyjątkiem poznania. W pozostałych tekstach, w których użyto arete, jego znaczenie wyraźnie obejmuje szeroki wachlarz przymiotów i zalet. W Flp. 4:8 Paweł przynagla braci, aby nieustannie rozważali wszystko, "jeśli jest jakąś cnotą [arete] i czynem chwalebnym" (BT). Mamy więc badać zarówno prawość postępowania, jak też stojących za nim motywów duchowych w pełnym zakresie, "wszystko, co jest prawdziwe, co godne, co sprawiedliwe, co czyste, co miłe, co zasługuje na uznanie" (BT). W 1 Pt. 2:9 apostoł pisze: "Ale wy jesteście rodzajem wybranym, królewskim kapłaństwem, narodem świętym, ludem nabytym, abyście opowiadali cnoty [arete w liczbie mnogiej] tego, który was powołał z ciemności ku dziwnej swojej światłości" (BG).
I w końcu w 2 Pt. 1:3 czytamy, że Bóg powołał nas "przez sławę i przez cnotę" [arete w liczbie pojedynczej], tzn. ze względu na prawość swojego charakteru. A więc w każdym z trzech przypadków użycia arete znajdujemy ogólne odniesienie do Boskiego charakteru i Jego dzieł, bez wskazania na jakąkolwiek konkretną cechę. Tego rodzaju ogólne znaczeniowo użycie wydaje się jednak być niespójne ze szczegółowością opisu Piotra zawartego w badanym tekście. Arete rozumiana jako odwaga, męstwo ma niewątpliwie także związek z mądrością. Aby była użyteczna i prawdziwie mogła wydawać swoje światło (Mt. 5:16), wiedza musi być stosowana, wobec nas samych oraz wobec naszego otoczenia. W przypadku powołanych oznacza to prowadzenie prawdziwej walki. W tym celu swój list pisze Juda, "żeby was usilnie zachęcić do podjęcia ciężkiej walki o wiarę" (Judy 3 NW). Z kolei apostoł Paweł, zachęcając do podjęcia duchowego boju, zwraca uwagę Tymoteusza na nadzieję, która jest przed nim: "Bojuj on dobry bój wiary, chwyć się żywota wiecznego, do któregoś też powołany" (1 Tm. 6:12 BG).
Nadzieja jest esencją męstwa. To nadzieja zwycięstwa sprawia, że podejmujemy walkę, i to nadzieja zwycięstwa sprawia, że podejmujemy "on dobry bój wiary". W Hbr. 6:18,19 Paweł ponownie łączy 'uchwycenie się żywota wiecznego' z nadzieją: "... abyśmy mieli silną zachętę do uchwycenia się przedłożonej nam nadziei. Tę nadzieję mamy jako kotwicę dla duszy, pewną i niewzruszoną" (NW). Z kolei w 1 Kor. 13:13, w podsumowaniu swojego słynnego hymnu o miłości, apostoł wymienia trzy najważniejsze elementy w naszym powołaniu: "A teraz zostaje wiara, nadzieja, miłość, te trzy rzeczy" (BG). Choć podkreśla, że miłość jest wśród nich największa, w Rzym. 8:24 napisze, że "nadziejąśmy zbawieni" (BG). "Mądrość z góry" jest więc harmonijnym połączeniem prawdziwej wiedzy, odwagi w jej stosowaniu i nadziei, że przyniesie ona upragniony efekt (Jak. 3:17 NW). Wszystkie te elementy były minifestacyjnie obecne w naszym Panu i muszą być obecne w nas, jeśli mamy być nazwani jego braćmi (Mt. 7:28,29; Hbr. 12:2).
Moc = panowanie nad sobą [egkrateia] + wytrwałość [hypomone]
Na określenie mocy charakteru Nowy Testament używa trzech bliskoznacznych wyrazów: egkrateia (G1466), hypomone (G5281) oraz makrothymia (G3115). Wspólnym sensem ich wszystkich jest stawianie oporu potencjalnie niekorzystnym wpływom. Wybór między jednym z wymienionych słów zależy od tego, co jest źródłem wpływu, z którym musimy się zmagać. Nie ma w Nowym Testamencie tekstu, w którym wszystkie trzy określenia byłyby wymienione razem. W katalogu owoców ducha zamieszczonym w Gal. 5:22,23 apostoł Paweł wymienia razem egkrateia i makrothymia, natomiast Piotr w badanym tekście zestawia razem egkrateia i hypomone. Egkrateia została oddana w przekładzie Nowego Świata jako panowanie nad sobą, w Biblii Tysiąclecia oraz Biblii Gdańskiej przeczytamy o powściągliwości, natomiast Biblia Poznańska mówi w tym miejscu o umiarkowaniu. Ideą egkrateia jest stawianie oporu wpływom, które są w nas samych...
... blokowanie pragnień, odruchów, którym jako istoty cielesne, a ponadto grzeszne, jesteśmy poddani. W procesie naszego poświęcenia egkrateia ma do spełnienia bardzo ważną rolę. Wyjaśniając istotę naszego poświęcenia w 6. rozdziale listu do Rzymian, apostoł Paweł podkreśla, że "nasza stara osobowość zawisła z nim na palu, żeby nasze grzeszne ciało stało się nieczynne, abyśmy już dłużej nie byli niewolnikami grzechu" (Rzym. 6:6 NW). W związku z tym apostoł napisze do Koryntian, że 'bije swoje ciało i wiedzie je jak niewolnika, aby się w jakiś sposób nie stać niegodnym uznania' (1 Kor. 9:27 NW). Wiele spośród uczynków ciała wymienionych przez Pawła ma niewątpliwie związek z brakiem egkrateia - nieumiejętnością stawiania granic, a czasem zupełnej tamy, pragnieniom i popędom, które rodzą się w naszych niedoskonałych ciałach (1 Kor. 6:9,10; Gal. 5:19-21). Tymczasem jeśli mamy mieć "współudział w jego [Chrystusa] cierpieniach, poddając się śmierci podobnej do jego śmierci", nasze ciała musimy ofiarować Bogu (Flp. 3:8-11 NW; Rzym. 12:1). Bez stosowania egkrateia wobec nas samych ten wynik nie będzie mógł zostać osiągnięty (Rzym. 8:5-13). [komentarz Biblijny do Gal. 5:22,23]
O ile egkrateia związana jest z oporem wobec czynników wewnętrznych, które działają w naszych grzesznych ciałach, hypomone oraz makrothymia dotyczą czynników zewnętrznych. Różnica w ich użyciu dotyczy tego, czy są to czynniki osobowe czy nieosobowe.
O ile makrothymia dotyczy powstrzymywania negatywnych reakcji i trwanie w dobrym wobec innych ludzi, hypomone oznacza trwanie wobec czynników zewnętrznych, takich jak trudy, choroby, niepowodzenia, etc. Wniosek taki wypływa nie tylko z użycia hypomone w tekstach Nowego Testamentu (zob. Rzym. 5:3; 2 Kor. 1:6, 6:4; Jak. 1:2,3, 5:11), ale także z faktu, że choć makrothymia przypisywana jest w Piśmie św. Bogu (Rzym. 9:22; 1 Pt. 3:20), który także znosi przeciwne postawy ludzi i zbuntowanych aniołów, nigdzie w Biblii nie znajduje zastosowania wobec Najwyższego hypomone - Bóg, który jest wszechmocny, nie męczy się ani nie trudzi (Rdz. 17:1; Wj. 6:3; Hi. 8:3; Iz. 40:28). [komentarz Biblijny do Kol. 1:9-12]
Przywołując egkrateia oraz hypomone, apostoł Piotr wskazuje, jakim powinien być nasz charakter w jego mocy poświęcania naszych ciał, walki z własnymi słabościami i trwania w służbie Bożej pomimo przeciwności.
Sprawiedliwość = pobożność [eusebeia] + miłość braterska [filadelfia]
Definicja sprawiedliwości została najwyraźniej podana w Ez. 18:9: "Któryby w ustawach moich chodził, a sądów by moich przestrzegał, czyniąc, co jest prawego: ten sprawiedliwy pewnie żyć będzie" (BG). Sprawiedliwie postępujemy wówczas, kiedy oddajemy każdemu to, co mu się słusznie należy. Na tę zasadę powołał się także nasz Pan, zapytany o podatki: "Oddajcie więc Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga" (Mk. 12:17 BT). W stosunku do naszych bliźnich najpełniej tę zasadę obrazuje "złota reguła" podana przez Jezusa podczas Kazania na Górze: "Wszystko więc, co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie! Albowiem na tym polega Prawo i Prorocy" (Mt. 7:12 BT; Mi. 6:8). Sprawiedliwość można więc najogólniej określić obowiązkową dobrą wolą, zarówno w stosunku do Boga, jak i naszych bliźnich. Mamy więc obowiązek wobec Boga jako Jego stworzenia obdarzone świadomością, aby przestrzegać Jego przykazań (por. Jak. 3:12).
Oddawanie 'Bogu tego, co należy do Boga' jest esencją pobożności (gr. eusebeia, G2150). Apostoł Paweł zachęca Tymoteusza: "Odrzucaj natomiast światowe i babskie baśnie! Sam zaś ćwicz się w pobożności [eusebeia]! Bo ćwiczenie cielesne nie na wiele się przyda; pobożność [eusebeia] zaś przydatna jest do wszystkiego, mając zapewnienie życia obecnego i tego, które ma nadejść" (1 Tm. 4:7,8 BT). Mówiąc o ćwiczeniu, Paweł używa gymnadzo, którego konotacja ze sportem jest aż nazbyt jasna. Wypracowanie w sobie postawy pobożności wymaga więc w nas nieustannego treningu, ćwiczeń, wyrobienia w sobie pewnych nawyków w zgodzie z czystą nauką Biblijną zamiast 'światowych i babskich baśni'. Chodzi o pewną praktykę życia codziennego, znajomość prawa Bożego i jego stałe stosowanie. Jest to postawa, którą, jak podkreśla Paweł, każdy musi posiąść, aby otrzymać "zapewnienie życia obecnego i tego, które ma nadejść".
Miłość braterska (gr. filadelfia, G5360) z kolei, drugi składnik sprawiedliwości, choć bezpośrednio wypływa z pobożności, dotyczy relacji z naszymi bliźnimi. Zgodnie ze wspomnianą już "złotą regułą", a także zgodnie ze swoją nazwą - miłość braterska - filadelfia ma związek ze swoistą wymianą, jaka zachodzi między nami, a naszym otoczeniem. Z jednej strony jesteśmy zobowiązani wyświadczać dobro drugim, jeśli chcemy otrzymać od nich tego samego rodzaju traktowanie. Z drugiej strony w naturalny sposób miłujemy (fileo) ludzi, których cenimy, szanujemy, z którymi dzielimy te same postawy i zainteresowania (por. Jn. 5:20, 11:3, 11:36, 16:27, 21:15-19). Wskazuje na to także apostoł Paweł, zachęcając braci: "Miłością braterską jedni drugich miłujcie, wyprzedzajcie się wzajemnie w okazywaniu szacunku" (Rzym. 12:10 BW). Miłość braterska oznacza więc przyjaźń - miłość interesowną, opartą na (szeroko pojętych) korzyściach, a więc tą, która jest obecna także wśród 'poborców podatkowych' i 'ludzi z narodów' (Mt. 5:46,47; Jn. 15:13-15). Jezus w Kazaniu na Górze zwraca jednak uwagę, że potrzebne jest coś więcej:
Miłość agape
"Słyszeliście, że powiedziano: będziesz miłował swego bliźniego, a nieprzyjaciela swego będziesz nienawidził. A Ja wam powiadam: miłujcie waszych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują; tak będziecie synami Ojca waszego, który jest w niebie; ponieważ On sprawia, że słońce Jego wschodzi nad złymi i nad dobrymi, i On zsyła deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych" (Mt. 5:43-45 BT). Agape (G0026) idzie więc daleko dalej niż filadelfia, to jest miłość, która jest bezinteresowna, która gotowa jest na poświęcenie. Bóg, który własnego syna poświęcił dla grzeszników, jest jej najwyższym uosobieniem (Jn. 3:16; 1 Jn. 4:8).
Agape, w przeciwieństwie do miłości braterskiej, nie ma w sobie elementu uczuć, emocji, czyli tego wszystkiego, z czym zwykle kojarzymy miłość. "Bo miłość [agape] do Boga polega na tym, że przestrzegamy jego przykazań" (1 Jn. 5:3 NW; 1 Jn. 2:5; 2 Jn. 6). W związku z tym Paweł pisze o 'pracowitej miłości' i o 'naśladowaniu miłości', podkreślając w ten sposób aspekt czynnego wykonywania woli Bożej w naszym życiu (1 Kor. 14:1; 1 Tes. 1:3; 2 Tm. 2:22; Hbr. 6:10). A więc jest w miłości agape ten sam element, który jest także istotą pobożności, ale idący znacznie dalej. Apostoł Paweł napisze, że miłość Chrystusa "Przymusza nas ... ponieważ osądziliśmy, że jeden człowiek umarł za wszystkich, toteż wszyscy umarli; a umarł za wszystkich, aby ci, co żyją, nie żyli już dla samych siebie, lecz dla tego, który za nich umarł i został wskrzeszony" (2 Kor. 5:14,15 NW). Istotą agape jest więc poświęcenie się Bogu i oddanie swojego życia "dla tego, który ... umarł i został wskrzeszony". Ponieważ służba Pana skoncentrowana była na wydawaniu świadectwa prawdzie, nasza miłość dla niego oznaczać będzie trwanie w tej samej służbie.
To nie oznacza, że mamy w tej sytuacji wzbudzić w sobie miłość do Boga i sami się poświęcić dla prawdy. To Bóg powołuje tych, których najpierw do tego przeznaczył (Rzym. 8:29). Agape jest 'miłością Bożą', która "została wlana w nasze serca za sprawą ducha świętego, którego nam dano" (Rzym. 5:5 NW; Ef. 6:23; 1 Jn. 3:1). Także w Gal. 5:22 Paweł wymienia agape jako pierwszy z owoców ducha. Nikt z nas nie może jej w sobie rozwinąć z własnej inicjatywy, "gdyż to Bóg ze względu na swe upodobanie działa w was, byście i chcieli, i działali" (Flp. 2:13). Z tego też powodu, o ile sprawiedliwość została tutaj zdefiniowana jako obowiązkowa dobra wola, agape można zdefiniować jako dobrą wolę nieobowiązkową. Nie każdy w tym wieku Ewangelii zobowiązany jest się poświęcić. Nie może tego uczynić nikt, kto nie został przez Boga powołany, a nawet z tych, których On powołał, nie wszyscy to czynią (2 Kor. 6:1,2).
Dla tych jednak, którzy są poświęceni, agape staje się obowiązkiem: "Ale kto zachowuje jego słowo, w tym istotnie miłość do Boga została wydoskonalona. Stąd wiemy, że jesteśmy w jedności z nim. Kto mówi, że pozostaje z nim w jedności, ten również ma obowiązek sam chodzić tak, jak on chodził ... Umiłowani, jeśli Bóg nas tak umiłował, to i my mamy obowiązek miłować się wzajemnie" (1 Jn. 2:5,6, 4:11 NW). Jeśli zostaliśmy przez Boga poświęceni wiarą i otrzymaliśmy dar ducha św., staliśmy się 'nowymi stworzeniami', a nasze ziemskie życie i ziemskie sprawy przeznaczone są na ofiarę (Rzym. 6:3-5, 12:1; 2 Kor. 5:16,17; Flp. 2:17, 3:10). "Tak więc, bracia, mamy obowiązek - ale nie wobec ciała, by żyć w zgodzie z ciałem; bo jeśli żyjecie w zgodzie z ciałem, niechybnie pomrzecie, ale jeśli duchem uśmiercacie praktyki ciała, będziecie żyć" (Rzym. 8:12,13 NW).
Poznanie Jezusa Chrystusa
Mając Biblijny obraz miłości, trudno nie zgodzić się z apostołem Pawłem, że miłość jest największa (1 Kor. 13:13). W Gal. 5:6 przeczytamy, że "wiara ... działa przez miłość" (BT). Jeśli nie ma w nas ducha Bożego, nie ma Jego poświęcającej woli, nasza wiara pozostanie rzeczywiście bezczynna. Wszystkie nasze sprawy w powołaniu mają się dziać w miłości (1 Kor. 16:14). Brak woli do tego, aby się Bogu poświęcić do końca, oznacza także brak uczynków odpowiadających temu postępowi, a to z kolei oznacza, że nasza wiara jest martwa - została przez nas przyjęta na próżno (Jak. 2:24).
Tymczasem nie możemy być, zgodnie z oświadczeniem Piotra, "bezczynni albo bezowocni pod względem dokładnego poznania naszego Pana, Jezusa Chrystusa". I nie chodzi tutaj jedynie o wiedzę, gnosis, którą mamy dodać do nadziei. Poznanie naszego Pana (gr. epignosis) budujemy, wzbogacając nasz charakter o kolejne przymioty: mądrość (wiedza + nadzieja), moc (wstrzemięźliwość + wytrwałość), sprawiedliwość (pobożność + miłość braterska) oraz miłość ofiarnicza. A więc chodzi nie tyle o znajomość, jaki on jest, ale stanie się samemu na jego obraz, przywdziewanie nowej osobowości (Ef. 4:20-24; Kol. 3:9,10). Musimy w naszym poświęceniu mieć ciągle na pamięci, co jest naszym celem - pełne uświęcenie na obraz naszego Mistrza (Flp. 2:15; 1 Tes. 4:3,7; Hbr. 12:1,2). Jeśli zaniedbujemy dodawać do naszej nowej osobowości wymienionych przez Piotra owoców ducha, to rzeczywiście jest tak, jakbyśmy zapomnieli, po co zostaliśmy powołani i jaki mamy cel w poświęceniu - "taki jest ślepy, zamyka oczy na światło i zapomina, że został oczyszczony ze swych dawnych grzechów" (2 Pt. 1:9 NW).